Goederen en diensten van ecosystemen in Nederland, 2013

Ecosysteemdiensten

Natuur en landschap leveren veelal ongemerkt goederen en diensten aan de maatschappij en economie. Voorbeelden hiervan zijn kustbescherming door de duinen, bestuiving van voedselgewassen door insecten en de levering van schoon drinkwater door de bodem. Met de verzamelnaam 'ecosysteemdiensten' bedoelen we het vermogen van ecosystemen om goederen en diensten te leveren. Het is gebruikelijk dit vermogen van ecosystemen onder te verdelen in (1) het voorzien in goederen, zoals hout; (2) het reguleren van processen, zoals het zuiveren van water en (3) het leveren van culturele diensten, zoals ruimte voor groene recreatie.

Omvang ecosysteemdiensten voorziet niet in de vraag en is veelal afgenomen

De beschikbaarheid van goederen en diensten uit Nederlandse ecosystemen en de ontwikkeling daarvan in de afgelopen circa 20-25 jaar verschilt per ecosysteemdienst (zie figuur tabblad 1). In geen enkele situatie wordt voorzien in de totale vraag. Soms slechts voor een klein gedeelte.
Voor veel ecosysteemdiensten is de trend de afgelopen circa 20-25 jaar negatief; de vraag neemt sneller toe dan het aanbod van deze diensten. In de meeste gevallen is de vraag naar de diensten toegenomen. Vooral klimaatverandering blijkt een oorzaak te zijn voor de groeiende vraag naar de ecosysteemdiensten waterberging, kustbescherming, verkoeling in de stad, koolstofvastlegging en erosiebestrijding. De vraag naar erosiebestrijding nam ook toe door de intensiverende landbouw. De vraag naar voedsel is toegenomen door de toename van de bevolking en de verandering in consumptiepatronen. De vraag naar groene recreatie is gegroeid omdat de bevolking is toegenomen en meer vrije tijd tot haar beschikking kreeg als gevolg van vergrijzing.
Naast de ontwikkeling van de vraag, verandert ook het aanbod van ecosysteemdiensten. Toename is opgetreden in de categorie productiediensten, bijvoorbeeld bij de levering van voedsel en energie. Afnames zijn opgetreden bij de levering van drinkwater en niet-drinkwater (dat onder andere voor huishoudelijk gebruik zoals wassen, irrigatie in de landbouw en de industrie wordt gebruikt) en in de categorie regulerende diensten: bodemvruchtbaarheid, koolstofvastlegging en plaagonderdrukking. Deels hebben deze afnames te maken met de intensivering van de landbouw.

Levering van diensten ook mogelijk door import of techniek

De vraag naar sommige ecosysteemdiensten kan ook worden vervuld door import of inzet van techniek (figuur tabblad 2). Voedsel, hout en biomassa voor de opwekking van energie zijn goederen die transporteerbaar zijn en worden geïmporteerd om in onze behoefte te voorzien. Voedsel voor consumptie in Nederland wordt voor circa 30% geïmporteerd. Hout voor meer dan 90%. Ook een deel van de biomassa die wordt gebruikt voor de opwekking van energie wordt geïmporteerd. Daarmee wordt beslag gelegd op natuurlijk kapitaal buiten Nederland (internationale ecologische voetafdruk). Bij de regulerende en culturele diensten is import meestal geen optie. Ze moeten geleverd worden op de plaats waar de vraag naar de diensten bestaat. De levering van verschillende regulerende diensten is ook mogelijk door inzet van techniek. Zo beschermen bijvoorbeeld dijken (in plaats van duinen) de kust, bestrijden we plagen met chemische gewasbeschermingsmiddelen (in plaats van door natuurlijke vijanden) en laten imkers hun bijenvolken of gekweekte hommels gewassen bestuiven (in plaats van door wilde bestuivers).
Daar waar import of techniek onvoldoende alternatieven bieden, blijft er een deel van de behoefte onvervuld. Dat is vooral het geval bij de regulerende en culturele diensten. In het geval van waterberging heeft dit tot gevolg dat er gebieden overstromen of juist te droog zijn. In het geval van koolstofvastlegging betekent dit dat de concentratie CO2 in de atmosfeer toeneemt, waardoor de aarde verder opwarmt. In het geval van natuurlijk erfgoed betekent het dan een aantal soorten bedreigd wordt met uitsterven.

Natuurgebieden hebben een grote bijdrage aan de levering van ecosysteemdiensten

Natuur, agrarisch en stedelijk gebied dragen in verschillende mate bij aan ecosysteemdiensten. Natuurgebieden leveren het breedste scala aan ecosysteemdiensten. Ook leveren natuurgebieden relatief gezien het grootste aandeel voor een groot aantal ecosysteemdiensten (figuur tabblad 3). Dit ondanks dat de oppervlakte natuur vele malen kleiner is dan de oppervlakte agrarisch gebied of stad. Het huidige agrarisch gebied wordt relatief monofunctioneel beheerd en levert daarom slechts enkele ecosysteemdiensten. Het stedelijk gebied draagt in beperkte mate bij aan het totale aanbod aan ecosysteemdiensten in Nederland. De mate waarin goederen en diensten worden geleverd of kunnen worden gecombineerd op één plek is afhankelijk van het landgebruik en beheer.

Beleid gericht op ecosysteemdiensten

In de Rijksnatuurvisie (2014) verbreedt het kabinet de inzet van het natuurbeleid naar een insteek waarin het nut van natuur meer aandacht krijgt. Het kabinet noemt dit het 'natuurlijk kapitaal'. Het nut van natuur bestaat uit de goederen en diensten waarin de natuur kan voorzien.
In de 'Uitvoeringsagenda Natuurlijk Kapitaal' in 2013 zijn
activiteiten geformuleerd die bovenop het lopende beleid door de rijksoverheid en maatschappelijke partners kunnen worden
ondernomen om het beoogde einddoel te bereiken: behoud, duurzaam en eerlijk gebruik van het natuurlijk kapitaal in 2020.