Trend fauna in natuurgebieden op land provincies, 1990-2018

Kenmerkende diersoorten van terrestrische natuurgebieden

Deze indicator laat zien of de gemiddelde trend in populatieomvang van kenmerkende diersoorten van terrestrische natuurgebieden daalt, stabiel is of stijgt. Daarbij beschrijft de indicator trends van fauna in de gezamenlijke natuurgebieden en afzonderlijk voor de ecosysteemtypen heide, bos en open duin. De resultaten worden zowel voor heel Nederland als per provincie gepresenteerd. Omdat het aantal diersoorten waarvoor betrouwbare trends bepaald kon worden per provincie verschilt, is ook bekeken wat de trend is van diersoorten in een bepaalde provincie en wat de trend is van diezelfde set soorten in geheel Nederland.
De populatieomvang van kenmerkende soorten zoogdieren, broedvogels, reptielen en dagvlinders van terrestrische natuurgebieden is sinds 1990 landelijk gemiddeld afgenomen. Van de beschouwde 87 soorten gaan er sinds 1990 33 vooruit en 41 achteruit. Tussen 2007 en 2018 is de gemiddelde trend in statistische termen stabiel, maar in deze periode zijn er meer soorten vooruit dan achteruit gegaan. In deze periode 2007-2018 zijn er 35 kenmerkende diersoorten vooruitgegaan en 20 achteruit gegaan (zie ook Fauna van natuurgebieden op land, 1990-2022). In de meeste provincies geeft de gemiddelde populatieomvang over de afgelopen drie decennia een iets positiever beeld dan het landelijke.

Ontwikkelingen per ecosysteemtype

Trends van kenmerkende soorten zijn ook afzonderlijk berekend voor bos (tweede tabblad), heide (derde tabblad) en open duin (vierde tabblad).
Kenmerkende soorten van bossen in Nederland vertonen over de gehele meetperiode sinds 1990 een stabiele trend, maar namen in de recente periode gemiddeld toe (zie ook Fauna van bos, 1990-2022). Dit beeld zien we ook terug in de provincies. Verschillen tussen het landelijk beeld en het provinciale beeld zijn beperkt. Voor de Gelderse soorten is de landelijke trend stijgend, terwijl de trend in Gelderland zelf afneemt. In de recente periode (2007-2018) zien we toenames en stabiele trends in kenmerkende soorten van bos. Ook voor deze periode geldt dat de trends in de provincies grotendeels overeenkomen met de nationale trends.
Anders dan in bos, is in heide landelijk sprake van een afname in de trend van de kenmerkende heidesoorten (zie ook Fauna van heide en hoogveen, 1990-2022). De afname in de afgelopen 3 decennia zien we in de meeste provincies met heide terug. Opmerkelijk is dat in Friesland de trend toeneemt, terwijl landelijk dezelfde soorten gemiddeld afnemen.
In Nederlandse open duin is landelijk sprake van een matige afname in het voorkomen van kenmerkende diersoorten, ook in de recente periode (zie ook Fauna van de duinen, 1990-2022). De trends van de provincies Groningen en Friesland vertonen een positiever trend dan landelijk.

Oorzaken

Bovenstaande beeld over 1990-2018, van een afname in open natuurgebieden (open duin en heide) versus (recente) toename in bossen kan worden verklaard doordat soorten van open natuurgebieden last hebben van het dichtgroeien met grassen en struiken. Soorten gebonden aan jonge successiestadia of heel open gebied, zoals tapuit, verliezen daardoor leefgebied. Dit proces wordt versneld door een te hoge stikstofdepositie, verdroging en verminderde dynamiek. Klimaatverandering, actief natuurherstel en natuurontwikkeling zijn waarschijnlijk oorzaken waarom sommige kenmerkende soorten een toename laten zien.

Relevantie

Bij het interpreteren van resultaten van de toegepaste indicator is het van belang een aantal zaken te realiseren. Deze indicator heeft als startjaar het jaar 1990; vanaf dit jaar zijn veel ecologische meetnetten zijn gestart. Andere indicatoren geven aan dat er halverwege vorige eeuw door grootschalige ontwatering en ruilverkaveling al veel soorten sterk zijn achteruitgegaan (zie Rode Lijst Indicator, 1995-2022; Natuurwaarde landelijk). Voorts bevat de hier gepresenteerde indicator momenteel alleen gegevens van diersoorten. Planten ontbreken. Veranderingen die primair op planten inwerken zoals verandering in milieucondities zouden hierdoor minder snel opgepikt kunnen worden. Ten slotte is bij de interpretatie van de resultaten nodig te beseffen dat de indicator uitspraken doet over een deel van ecosysteemtypen van de Nederlandse landnatuur. Hier betreft het open duin, heide en bos. Met voldoende betrouwbare gegevens (op provinciaal niveau) kunnen ook uitsneden voor andere ecosysteemtypen worden toegevoegd (open grasland, moeras, zoet water, zout water, agrarisch gebied, stad enz.).

Informatie over de trendontwikkeling van fauna in natuurgebieden kan helpen om inzicht te geven of het landelijke doel van behoud en verbeteren van de biodiversiteit dichterbij komt. Natuurgebieden vormen voor veel soorten het belangrijkste leefgebied. Behoud van natuurwaarden in deze gebieden is daarom essentieel voor behoud en verbeteren van de biodiversiteit. Andere indicatoren zijn nodig om een compleet beeld te geven of provincies gezamenlijk de gestelde biodiversiteitsdoelen dichterbij brengen (zie Set van beleidsrelevante natuurindicatoren).