Trends in kwaliteit van landnatuur en water, 1990 - 2020

Technische toelichting

Naam van het gegeven

Trend in kwaliteit van natuur

Omschrijving

1. Trend in de mate van voorkomen van kenmerkende soorten als proxy voor de gemiddelde kwaliteit van bos, heide, moeras, open duin en halfnatuurlijk grasland.
2. Trend in de kwaliteit is beoordeeld op basis van voorkomen waterplanten en macrofauna in de regionale wateren.

Verantwoordelijk instituut

Planbureau voor de Leefomgeving (PBL)
Auteurs: Peter van Puijenbroek, Arjen van Hinsberg (PBL), Bart de Knegt, Janien van der Greft-van Rossum en Marlies Sanders (Wageningen Environmental Research)

Berekeningswijze

1. Natuurkwaliteit landAlgemeen
De indicator Trend in natuurkwaliteit geeft de kwaliteit van Nederlandse terrestrische ecosystemen aan sinds 1994, ten opzichte van intacte ecosystemen. De kwaliteit van ecosystemen wordt analoog aan CBD en SEBI 2010 weergegeven op basis van de mate van voorkomen van kenmerkende soorten in ecosystemen (Reijnen et al., 2010).

Ecosystemen en soorten
De indicator Trend in natuurkwaliteit onderscheidt vijf terrestrische ecosysteemtypen: Bos, Heide, Moeras, Open Duin en Half- natuurlijk grasland. Deze ecosystemen zijn met behulp van de Fysisch Geografische Regiokaart onderverdeeld in 18 enkelvoudige strata, de kleinste ruimtelijke eenheden voor de indicator Trend in natuurkwaliteit. Voor alle strata is een selectie gemaakt van kenmerkende soorten, gebaseerd op de doelsoorten uit Bal et al (2001) en aangevuld met typische soorten waarvoor soortdata beschikbaar zijn. In totaal omvat de indicator 457 soorten uit 4 soortgroepen: broedvogels, dagvlinders, reptielen en vaatplanten. Deze soorten zijn opgenomen in het NEM-meetnet (Netwerk Ecologische Monitoring).

Referentie
Karakteristiek voor de indicator Trend in natuurkwaliteit is de weergave van de huidige kwaliteit gerelateerd aan een relatief intact ecosysteem, dat wil zeggen dat het ecosysteem niet is aangetast door vermesting, verdroging, versnippering en dergelijke. Voor de invulling van de referentiebeelden hebben SOVON, de Vlinderstichting, RAVON, FLORON en Alterra per stratum de mate van voorkomen van de kenmerkende soorten in de referentiesituatie bepaald.

Soortdata
Jaarlijks komen nieuwe soortdata beschikbaar via de NEM-monitoring. Deze monitoring wordt verzorgd door SOVON (broedvogels), De Vlinderstichting (dagvlinders), RAVON (reptielen) en LMF (flora). Het CBS bewerkt de monitoringsdata voor fauna tot soortindexen per stratum. Wageningen Environmental Research bewerkt de monitoringsdata voor flora tot soortindexen.

Trendberekening
Beschikbare populatietrends van soorten geven aan hoe de populatieomvang verandert ten opzichte van de start van de monitoring van die soort. Deze populatietrends kunnen we relateren aan het voorkomen van deze soort in een intact ecosysteem; de dichtheid van voorkomen van een soort in de intacte situatie krijgt de indexwaarde 100, en de indexwaarden tussen 1994 en heden geven aan in welke mate de soort in hogere (waarde > 100) of lagere (waarde 0-100) dichtheid voorkwam ten opzichte van deze intacte situatie. Als soorten in hogere dichtheid voorkomen dan in een intacte situatie wordt de indexwaarde op 100 gemaximaliseerd. Het aandeel boven 100 telt dus ook niet mee om soorten met lagere dichtheid te compenseren.
De ecosysteemkwaliteit wordt tenslotte bepaald door rekenkundig middelen van de soortindexen van de soorten binnen het ecosysteem. Hierbij tellen alle kenmerkende soorten even zwaar mee, immers al deze soorten zijn van belang voor het goed functioneren van dit ecosysteem. De kwaliteit voor de gezamenlijke Nederlandse ecosystemen landnatuur wordt bepaald door rekenkundig middelen van de ecosysteemkwaliteit van de vijf ecosystemen.
Voor de vijf ecosystemen zijn trendlijnen gefit op basis van 1e (linear), 2de of 3de graads functies. Als uitgangspunt streven we naar een best mogelijke, op basis van verklaarde variantie, en meest eenvoudige fit; i) lineair indien mogelijk, ii) maar rekening houdend met mogelijke veranderingen (stabilisatie, stijging, daling) gedurende de gehele periode (2de graads), en iii) het goed beschrijven van de veranderingen in de meetpunten, met name ook in de laatste jaren (keuze 3de graads in sommige gevallen).
Daarbij zijn controles op de bovenstaande procedure uitgevoerd met zowel Genstat (release 18.1) als met Trendspotter. Conclusies over trends blijken robuust. Zo laat de analyse met Genstat zien dat de landelijke trend voor landnatuur over de gehele periode daalde en in de laatste tien jaar stabiel was. Met Trendspotter blijkt dat er een significante afname was tot 2006, Daarna waren er geen significante veranderingen meer. Een fit met een 3e graad polynoom zou datzelfde beeld geven en blijft ook in de laatste jaren dichterbij de meetpunten dan een fit met een 2e graads polynoom.

2. Natuurkwaliteit zoete water
De gemiddelde trend in de natuurkwaliteit van zoete wateren is beoordeeld op basis van voorkomen waterplanten en macrofauna in de regionale wateren. De trend is gemaakt met alle beschikbare monitoringsgegevens van de waterschappen die beschikbaar zijn bij het Informatiehuis Water en de Limnodata Neerlandica. De beoordeling is gedaan met de maatlatten van de KRW waarbij geen rekening is gehouden met waterlichaam specifieke doelen. De maximum kwaliteit is gelijk aan de natuurlijke referentie zoals die in de KRW is vastgesteld. De trendlijn is gemaakt met het programma Trendspotter. In de KRW maatlatten zijn 1250 soorten macrofauna en 200 soorten waterplanten opgenomen als kenmerkende soorten voor specifieke watertypen.
De achterliggende indicatoren natuurkwaliteit waterplanten en macrofauna zijn beide opgebouwd uit vier deelindicatoren met de beoordeling in sloten, beken, kanalen en meren. Uit deze vier onderdelen is de landelijke trend gemaakt, waarbij elk type even zwaar meetelt. Bij de verwerking van meetgegevens zijn eerst alle resultaten omgezet naar een grid, voor een evenwichtige verdeling van meetpunten en om een lange termijn te maken.
Een uitgebreide toelichting staat in de CLO-indicatoren 'Natuurkwaliteit macrofauna' en 'Natuurkwaliteit waterplanten'.

Basistabel

Zie tabblad figuurdata onder Download figuurdata

Geografische verdeling

Nederland

Andere variabelen

Geen

Verschijningsfrequentie

Tweejaarlijks

Achtergrondliteratuur

Bal, D., Beije, H. M., Fellinger, M., Haveman, R., Van Opstal, A. J. F. M., & Van Zadelhoff, F. J. (2001). Handboek natuurdoeltypen; 2e geheel herziene druk. IKC Natuurbeheer.
Reijnen, M.J.S.M. ,A. van Hinsberg, M.L.P. van Esbroek, B. de Knegt, R. Pouwels, S. van Tol & J. Wiertz (2010). Natuurwaarde 2.0 land. Graadmeter natuurkwaliteit landecosystemen voor nationale beleidsdoelen. WOt-rapport 110. WOT Natuur & Milieu, WUR, Wageningen

Opmerking

-

Betrouwbaarheidscodering

1. C. Schatting, gebaseerd op een groot aantal (accurate) metingen; de representativiteit is grotendeels gewaarborgd. Met Genstat Release 18.1 zijn de trends getoetst op significantie.2. B. Schatting gebaseerd op een groot aantal (zeer accurate) metingen, waarbij representativiteit van de gegevens vrijwel volledig is.