Vegetatie van open moerassen, 1999-2017

Open moeras

Het areaal open moeras in ons land bedroeg rond 1990 47.200 ha. Open moerassen komen vooral veel voor in de laagveen- en kleigebieden. Via natuurlijke processen zullen moerassen veelal verlanden, dat wil zeggen van ondiep open water via moeras veranderen in moerasbos. Beheerders kunnen de verlanding tegengaan door opnieuw open water te creëren.
Ook moerassen met een klein aandeel struiken en bomen worden nog tot open moeras gerekend. Nemen bomen en struiken verder toe, dan ontstaat moerasbos (broekbos) en moerasstruweel. Kleine delen open water die omsloten zijn door moeras worden ook tot moeras gerekend.

Kenmerkende soorten

Open moeras herbergt specifieke planten en dieren van overgangssituaties van water naar land. Bij verlanden van het moeras zal deze zone gaan verschuiven in de richting van het water. Voor een grote biodiversiteit is het belangrijk dat verschillende stadia van moeras voorkomen. Vanaf peiljaar 1999 worden de ontwikkelingen in open moeras onderzocht met behulp van het Landelijk Meetnet Flora. De ontwikkelingen sindsdien zijn niet gunstig voor de biodiversiteit. Op de onderzochte plekken is de kenmerkendheid van de vegetatiesamenstelling van open moeras duidelijk afgenomen (tabblad Kenmerkendheid). Van de 25 kenmerkende soorten voor moeras waarvan de ontwikkelingen zijn onderzocht blijken er 15 significant af te nemen in bedekking. Voorbeelden zijn zwanenbloem, liesgras, gele waterkers, grote en kleine lisdodde, riet en grote waterweegbree. Slechts twee van de 25 kenmerkende soorten nemen toe, namelijk haagwinde en fioriengras. Bij andere kenmerkende soorten, bijvoorbeeld koninginnekruid en grote kattenstaart is geen significante verandering in de bedekking gevonden (tabblad Soorten). Ook de soortenrijkdom in de meetpunten is sinds 1999 afgenomen (tabblad Kenmerkendheid).

Verstruiking en verbossing

Veel indicatoren wijzen erop dat het open moeras dichtgroeit. In het open moeras is duidelijk sprake van een toename van struiken en bomen (tabblad Bomen & struiken) en een afname van kruidachtige planten en pioniersoorten (tabblad Kruiden & pioniers).

Verdroging, vermesting en verruiging moeras

Ruigtesoorten komen veel voor in het moeras en sommige daarvan zijn ook kenmerkend voor open moeras. In het open moeras nemen vooral de ruigtesoorten toe die goed gedijen onder droge omstandigheden. De ruigtesoorten die goed gedijen onder vochtige omstandigheden nemen juist af (tabbladen Soorten en Ruigtesoorten). Opvallend zijn vooral bramen, die weliswaar maar in een klein deel van de meetpunten voorkomen, maar daar de afgelopen 10 jaar wel sterk zijn toegenomen.
Het dichtgroeien van het open moeras is een natuurlijk proces dat wordt bevorderd door vermesting en verdroging en kan worden tegengegaan met beheer. Afgaande op de ontwikkelingen in het aandeel van indicatorsoorten voor verdroging, vermesting en verzuring, is er vooral sprake van verdroging van het open moeras. Naast verlaging van het (grond)waterpeil kan de toename van de verdroging ook het gevolg zijn van de natuurlijke successie van open water naar land.
De vermesting van het open moeras vermindert. In de vegetatie nemen soorten van voedselarme omstandigheden toe, ten koste van die van voedselrijke omstandigheden.
Voor wat betreft de verzuring is de situatie verbeterd: het aandeel indicatorsoorten van zure omstandigheden neemt af, terwijl dat van basische omstandigheden juist toeneemt.

• Milieukwaliteit van landnatuur: stikstofdepositie, 1994-2022
• Geschiktheid zuurgraad bodem verzuringsgevoelige landnatuur, 2018
• Geschiktheid grondwaterstand verdrogingsgevoelige landnatuur, 2018