Zalm en zeeforel in Rijn en Maas

Vangst zalm tot 1957

Ooit trok de zalm in grote aantallen door Rijn en Maas op weg naar de paaiplaatsen in de boven- en middenloop van de rivieren. Tot in de jaren vijftig van de vorige eeuw bestond er commerciële visserij op zalm in de grote rivieren. De vangsten liepen echter sterk terug (zie linker figuur). Vanaf 1957 werd de zalm in Nederland als uitgestorven beschouwd. De voornaamste oorzaken hiervan waren waterverontreiniging en het onbereikbaar worden van de paaiplaatsen door barrières in de rivieren, met name dammen, stuwen, sluizen en waterkrachtcentrales. Voor de zalm is aangetoond dat barrières als watermolens historisch over een veel langere tijdsspanne voor een afname hebben gezorgd (Lenders et al., 2016). Daarnaast speelden ook overbevissing en het verdwijnen van geschikte paaiplaatsen door het opbaggeren van zand en grind een rol.

• Migratiemogelijkheden voor trekvissen

Populatie zalm vanaf 1994

De zalmvangsten in de grote rivieren zijn vanaf 1994 weer toegenomen (zie rechter figuur). Dit komt door de verbetering van de waterkwaliteit, de aanleg van vispassages en diverse natuurontwikkelingsprojecten langs de rivieren. Bij natuurontwikkelingsprojecten is de vorming van nevengeulen van belang omdat deze door hun geringere stroomsnelheid beschutting bieden tijdens de zalmtrek.
Bij de vangsten gaat het vermoedelijk vrijwel uitsluitend om vissen die bovenstrooms zijn uitgezet als jonge vis in Duitse zijrivieren en in de Ardennen en die nu van zee terugkeren naar de Rijn. Ze planten zich waarschijnlijk nog niet voort. De volwassen stroomopwaarts zwemmende zalmen worden in Nederland voornamelijk in de Rijntakken gevonden en in veel mindere mate in de Maas. Eind 2002 werden volwassen zalmen aangetroffen in de Maas in België.

Vangst en populatie zeeforel

Uit de veilingaanvoer van zeeforel blijkt dat de jaarvangsten van zeeforel sterk schommelen (De Groot, 1990; Bij de Vaate et al., 2001), maar dat in de periode 1886-1986 geen achteruitgang te constateren valt. In tegenstelling tot de zalm is de forel altijd in de Nederlandse kust- en binnenwateren aanwezig geweest. Het voorkomen van zeeforel kan echter ook berusten op uitgezette beekforellen die trekgedrag gaan vertonen. De beekforel is de niet-trekkende vorm van de zeeforel.
Maatregelen die genomen zijn ten behoeve van de herintroductie van de zalm zijn eveneens bevorderlijk voor de stand van de zeeforel in Rijn en Maas. De ontwikkelingen vanaf 1994 vertonen eveneens sterke schommelingen, maar laten geen toename zien van de populatie van de zeeforel.

Rode lijst vissen

De beekforel staat als uitgestorven soort op de Rode lijst vissen. De zalm en de zeeforel staan niet vermeld op de huidige Rode lijst vissen, maar wel op de vorige Rode lijst uit 1998 (De Nie et al., 1998). De zalm valt in dit voorstel in de categorie 'verdwenen in het wild' en de zeeforel in de categorie 'kwetsbaar'.