Extreme temperatuur in Nederland, 1906-2017

De veranderingen zijn vooral sterk in de zomer. Zo is het aantal zomerse dagen opgelopen van gemiddeld 9 dagen in 1906 naar gemiddeld 22 dagen in 2017. Dat is een toename met een factor 2,3. De maximum temperatuur per jaar is toegenomen met 3,3 ºC. De langste aaneengesloten periode met zomerse dagen is toegenomen van 3,5 in 1906 naar 5,7 in 2016. Hoge temperaturen in de zomer kunnen gevolgen hebben voor de volksgezondheid.

Warmte extremen

Maximum temperatuur

De maximum temperatuur is gedefinieerd als het hoogst gemeten dagmaximum in een jaar. Deze indicator geeft de temperatuur van het warmste moment dat op een station gemeten is. We hebben de maximum temperatuur berekend voor alle vijf KNMI-hoofdstations en vervolgens per jaar gemiddeld om zo een landelijk gemiddelde waarde te krijgen. Deze waarden zijn gegeven in de eerste figuur over de meetperiode 1906-2017.

De figuur laat zien dat de maximum temperatuur sterk kan variëren van jaar op jaar. Zo was de laagste maximum temperatuur 26,4 ºC (in 1965) en de hoogste temperatuur 34,5 ºC (in 1990).

De geschatte trend in de jaarlijks gemiddelde maximum temperaturen vertoont temperaturen die opgelopen van 29,7 ºC in 1906 naar 33,0 ºC in 2017. De statistische analyse laat zien dat deze toename van 3,3 ºC in 112 jaar sterk significant is. Verder heeft de toename van 3,3 ºC geheel plaatsgevonden in de laatste 50 jaar. Over de periode 1906-1970 is de trend redelijk stabiel in de tijd.

De trends voor de individuele KNMI-hoofdstations wijken iets af van het landelijk gemiddelde. De hoogste trendwaarde voor 2017 vinden we voor station Maastricht/Beek, namelijk 35,1 ºC. De laagste waarde geeft station Vlissingen, namelijk 30,7 ºC. Dat geeft dus een ruimtelijk verschil in 2017 van bijna vijf graden. Voor de toename sinds 1906 vinden we ook aanmerkelijke verschillen. De sterkste en geringste toename vinden we voor dezelfde stations: Maastricht/Beek geeft een toename 4,0 ºC en station Vlissingen een toename van 2,3 ºC. Voor beide stations vindt deze toename plaats over de laatste 30 jaar.

Zomerse dagen

Een zomerse dag is gedefinieerd als een dag met een maximum temperatuur van 25 ºC of hoger. Per KNMI-hoofdstation is het aantal zomerse dagen per jaar berekend en vervolgens gemiddeld over de vijf hoofdstations. De gemiddelde reeks met zomerse dagen is weergegeven in de tweede figuur. De figuur laat zien dat het aantal zomerse dagen per jaar sterk varieert over de hele meetperiode 1906-2017. Zo was het kleinst aantal zomerse dagen 3,2 (in 1956) en het hoogste aantal dagen 41,6 (in 1947).

De geschatte trend in het aantal zomerse dagen is opgelopen van 9,1 dagen in 1906 naar 21,2 dagen in 2017. Statistische analyse laat zien dat deze toename met een factor 2,3 in 112 jaar significant is. Ook deze toename vindt vooral plaats in de laatste 50 jaar van de reeks.

De trendwaarden van de individuele hoofdstations vertonen een duidelijke oost-west gradiënt. Het hoogste aantal zomerse dagen voor 2017 zien we voor station Maastricht/Beek: een 2017-trendwaarde van 35 dagen. Het laagste aantal zien we voor Den Helder/De Kooy: een trendwaarde van 10 dagen. Een ruimtelijk verschil dus van 25 dagen. Voor de toename sinds 1906 vinden we ook aanmerkelijke verschillen. De sterkste en geringste toename vinden we voor dezelfde stations: Maastricht/Beek vertoont een toename met een factor 1,9 en Den Helder/De Kooy een toename met een factor 4,1.

Aaneengesloten perioden met zomerse dagen

De trend in de lengte van de maximum aaneengesloten periode met zomerse dagen is opgelopen van 3,5 dagen in 1906 naar 5,7 dagen in 2016. Ook deze toename is statistisch significant, ondanks de sterke jaar-op-jaar variabiliteit in de lengte van warme perioden. Zo duurde de gemiddeld kortste periode 1 dag in 1965 en de langste periode 12,6 dagen in 1976. De figuur laat zien dat net als bij de vorige twee indicatoren de toename plaatsvindt in de laatste 50 jaar van de reeks.

Aantal tropische nachten

Een tropische nacht is in Nederland een nacht waarvoor de minimum temperatuur 20 ºC of hoger is. Nachtelijke hitte speelt een belangrijk rol bij het wel of niet draaglijk zijn van warme perioden voor kwetsbare groepen. Omdat jaren met één of meer tropische nachten zeldzaam zijn geven we hier een kwalitatieve beschrijving.

We hebben voor de vijf hoofdstations het aantal nachten per jaar berekend. Voor station De Bilt is dat vijf maal voorgekomen: één maal in de periode 1906-1970 en viermaal in de periode 1971-2017. Station Groningen/Eelde telt geen enkele nacht met zulke hoge temperaturen terwijl station Vlissingen juist een hoog aantal telt: 8 nachten in de periode 1906-1970 en 27 nachten in de periode 1971-2017. Station Den Helder vertoont een minder sterke toename namelijk 11 tropische nachten voor de periode 1906-1970 en 17 tropische nachten daarna. Station Maastricht tenslotte had 5 tropische nachten voor de periode 1906-1970 en 14 daarna.

Afgezien van stations Groningen is dus het aantal tropische nachten in de loop van afgelopen eeuw sterk tot zeer sterk toegenomen.

Koude extremen

Minimum temperatuur

De minimum temperatuur is gedefinieerd als het laagst gemeten dagminimum in een jaar en geeft dus de temperatuur van het koudste moment dat op een station gemeten is. De minimum temperatuur is berekend voor alle vijf KNMI-hoofdstations en vervolgens per jaar gemiddeld om zo een landelijk gemiddelde waarde te krijgen. De minimum waarden zijn steeds berekend over het winterhalfjaar - de maanden november tot en met april - waarbij de gevonden minimum temperatuur is toegekend aan het jaar waarin de maanden januari tot en met april vallen. De gemiddelde waarden zijn gegeven in de eerste figuur over de meetperiode 1907-2017.
De figuur laat zien dat minimum temperaturen zeer sterk variëren van jaar op jaar. Zo was de laagste minimum temperatuur -20,4 ºC (in 1956) en de hoogste temperatuur -2,7 ºC (in 2014).

De trend in de jaarlijks gemiddelde minimum temperatuur is opgelopen van -10,2 ºC in 1907 naar
-7,4 ºC in 2017. De statistische analyse laat zien dat deze toename van 2,8 ºC in 111 jaar significant is, ondanks de zeer sterke jaar-op-jaar variabiliteit. Verder laat de trend zien dat de toename van 2,8 ºC geheel heeft plaatsgevonden in de laatste 50 jaar. Over de periode 1906-1970 is de trend redelijk stabiel in de tijd. Dit patroon is dus gelijk aan dat voor extreem hoge temperaturen waar de opwarming ook steeds plaats vindt in de laatste 50 jaar.

Ook voor deze indicator variëren de trends voor de individuele KNMI-hoofdstations sterk per station. De laagste trendwaarde voor 2017 vinden we voor station Groningen/Eelde, namelijk -9,7 ºC. De hoogste waarde geeft station Vlissingen, namelijk +3,4 ºC. Dat geeft dus een ruimtelijk verschil van 13 graden. Voor de trendmatige toename sinds 1907 vinden we ook aanmerkelijke verschillen. De kleinste toename vinden we voor station Groningen/Eelde, namelijk 1,8 ºC. De grootste toename vinden we voor de stations Vlissingen en Maastricht/Beek, namelijk een toename van 3,5 ºC. Voor alle individuele hoofdstations vindt de opwarming plaats over de laatste 50 jaar van de meetreeks, net als voor de indicatoren voor hitte.

Aantal vorstdagen

Een vorstdag is gedefinieerd als een dag met een minimum temperatuur van 0,0 ºC of lager. Per KNMI-hoofdstation is aantal vorstdagen per winter-halfjaar berekend en daarna gemiddeld over de vijf hoofdstations.

De figuur laat zien dat het aantal vorstdagen per jaar sterk varieert over de hele meetperiode 1907-2017. Zo was het kleinst aantal vorstdagen 14,8 (in 2007) en het hoogste aantal dagen 105,4 (in 1929). Deze laatste winter was zo extreem dat de grote rivieren grotendeels bevroren waren en men de Zuiderzee over kon steken van Enkhuizen naar Urk.

De geschatte trend in het aantal vorstdagen is afgenomen van 67 dagen in 1907 naar 40 dagen in 2017. De statistische analyse laat zien dat deze afname met een factor 0,60 in 111 jaar sterk significant is. Verder vindt de afname in de trend geleidelijk plaats over de hele meetreeks.

Hetzelfde patroon wordt ook gevonden voor de individuele hoofdstations. Er zijn wel grote ruimtelijke verschillen. Het laagst aantal vorstdagen voor 2017 zien we voor station Vlissingen: een 2017- trendwaarde van 12 dagen. Het hoogste aantal zien we voor Groningen/Eelde: een 2017-trendwaarde van 58 dagen.

Aantal ijsdagen

Een ijsdag is gedefinieerd als een dag waarbij de temperatuur het gehele etmaal niet boven de 0,0 ºC komt. Per KNMI-hoofdstation is aantal ijsdagen per winter-halfjaar berekend en daarna gemiddeld over de vijf hoofdstations.

De figuur laat zien dat het aantal ijsdagen per jaar sterk varieert over de hele meetperiode 1907-2017. Zo waren er twee jaren zonder ijsdagen (in 1975 en 2000). Het hoogste aantal dagen zien we in de jaren 1947 (51 dagen) en in 1963 (49 dagen). In beide winters werd een Elfstedentocht verreden.

De geschatte trend in het aantal ijsdagen is afgenomen van 8,3 dagen in 1907 naar 2,9 dagen in 2017. De statistische analyse laat zien dat deze afname met een factor 0,35 in 111 jaar sterk significant is. Verder vindt de afname in de trend plaats over de tweede helft van de meetreeks.