Mondiale CO2-emissies door gebruik van fossiele brandstoffen en cementproductie per regio, 1990-2009

Wereldwijde uitstoot koolstofdioxide niet gestegen in 2009

Het Planbureau voor de Leefomgeving heeft becijferd dat de uitstoot in de geïndustrialiseerde landen daalde met zeven procent. In China nam de uitstoot toe met 9 procent en in India met 6 procent. Bij elkaar opgeteld betekent dit dat de uitstoot van CO₂ in 2009 wereldwijd vrijwel gelijk is gebleven, voor het eerst sinds 1992 (Olivier en Peters, 2010). Deze daling hangt echter samen met de economische crisis. Veel productiecapaciteit is stilgelegd, maar deze kan bij aantrekkende groei weer in bedrijf genomen worden. Bij herstel is de kans groot dat de emissies snel oplopen in de geïndustrialiseerde landen. Ter vergelijking, sinds 2002 bedroeg de jaarlijkse toename van de CO₂-uitstoot circa 3,5%. In 2008, toen de effecten van de kredietcrisis zichtbaar werden, nam de wereldwijde uitstoot al minder sterk toe, met ongeveer 1,5%. Ook bij eerdere recessies stokte de jaarlijkse groei van de CO₂-uitstoot tijdelijk, zoals bij de recessies die volgden op de grote stijgingen in de olieprijs in 1974-1975 en 1980-1982. Het Internationaal Energieagentschap (IEA, 2009) had voorspeld dat de uitstoot in 2009 met 2,6 procent zou afnemen, de grootste daling in veertig jaar. De PBL-berekeningen komen niet uit op een dergelijke scherpe daling.

Grote regionale verschillen tussen geïndustrialiseerde landen, China en India en overige landen

De recessie in de OESO-landen ging gepaard met een sterke daling in de productie van energie-intensieve industrieën zoals staalproductie en basischemie, raffinaderijen en bij elektriciteitscentrales. In Europa, waar de CO₂-uitstoot van de industrie is gereguleerd onder de Emissiehandel (ETS), daalde de industriële CO₂-uitstoot met 11,6% (Reuters, 2010). In de Verenigde Staten daalde de uitstoot door verbranding van fossiele brandstoffen met 11% en bij de elektriciteitsproductie met 9% (IEA, 2010).

• De totale CO₂-uitstoot in de Europese Unie (15 landen) daalde met 7% tot 3,1 miljard ton. In de Verenigde Staten daalde de CO₂-uitstoot met 7% tot 5,3 miljard ton. De totale CO₂-uitstoot in Japan daalde met 11% tot 1,2 miljard ton en in Rusland met 9% naar 1,6 miljard ton CO₂. In de geïndustrialiseerde landen die een reductiedoel hebben in het kader van het Kyoto Protocol daalde de uitstoot met 7%.
• In China steeg de CO₂-uitstoot in 2009 daarentegen met 9% tot 8,1 miljard ton (Olivier en Peters, 2010). Deze groei is het gevolg van de implementatie van een groot economisch stimuleringspakket sinds eind 2008, bestaande uit investeringen in de vervoersinfrastructuur en voor de wederopbouw van het door in 2008 een aardbeving getroffen gebied Sichuan.
• In India, waar de binnenlandse vraag driekwart bedraagt van de nationale economische output en dat daardoor relatief onaangetast bleef door de kredietcrisis, nam de CO₂-uitstoot in 2009 toe met 6% tot 1,7 miljard ton CO₂. Daarmee neemt India de vijfde plaats over van Rusland in de wereldrangorde van CO₂-emitters.
• In andere ontwikkelingslanden is het beeld meer diffuus, variërend van landen met een stijging van de uitstoot, zoals Iran, Indonesië en Zuid-Korea, en landen met een dalende uitstoot, zoals Brazilië, Saoedi-Arabië, Zuid-Afrika en Taiwan. De totale CO₂-uitstoot van deze landen veranderde nauwelijks in 2009.

Verdubbeling van de wereldwijde CO2-uitstoot sinds 1970

De mondiale CO₂-emissie nam toe van 15,5 miljard ton in 1970 via 22,5 miljard ton in 1990 naar 31,3 miljard ton in 2009. Dit is een toename van bijna 40% sinds 1990 en een verdubbeling sinds 1970 (zie tweede tabblad boven de figuur).
Het aandeel van ontwikkelingslanden in de mondiale CO₂-uitstoot ligt nu met 53% hoger dan dat van de industrielanden met een reductieverplichting in het kader van het Kyoto-protocol (44%). De resterende 3% is afkomstig van de internationale zeescheepvaart en luchtvaart.
De hier gepresenteerde voorlopige emissiecijfers zijn exclusief de CO₂-emissies door bos- en veenbranden en door de afbraak van onverbrande biomassa en van veenlagen. Die emissies vinden vooral plaats in de ontwikkelingslanden. Als die worden meegeteld dan verhogen ze het mondiale CO₂-emissietotaal dat wij hier beschouwen met 20%, hoewel de uitstoot jaarlijks sterk kan fluctueren en ook een hoge mate van onzekerheid kent.

Australië hoogste CO₂-uitstoot per persoon

Omdat de bevolkingsomvang en het niveau van economische ontwikkeling sterk verschilt tussen landen, laat de CO₂-emissie per persoon een heel andere volgorde zien dan de uitstoot per land. Australië staat dan op de eerste plaats en de Verenigde Staten op de tweede plaats van de top-25 landen met de hoogste uitstoot in 2009. Sinds 1990 nam de CO₂-uitstoot per persoon in de Verenigde Staten af van 19,5 naar 17,2 ton CO₂ per persoon. In de EU-15 daalde deze van 9,1 naar 7,9 ton CO₂/persoon, terwijl in China deze toenam van 2,2 naar 6,1 ton CO₂/persoon (zie derde tabblad boven de figuur).
Door de snelle economische ontwikkeling is de uitstoot per persoon in China nu bijna op eenzelfde niveau als gebruikelijk binnen de groep geïndustrialiseerde landen van bijlage I van het Kyoto-protocol en is vrijwel gelijk aan de CO₂-uitstoot per persoon in Frankrijk (Olivier en Peters, 2010). Deze veranderingen weerspiegelen de grote economische ontwikkeling van China, de structurele veranderingen in de nationale en mondiale economie en de impact van klimaat- en energiebeleid.

Trends in verbruik van fossiele brandstoffen en cementproductie

Verbranding van fossiele brandstoffen is goed voor circa 91% van de totale CO₂-uitstoot exclusief bosbranden (EDGAR 4.1, JRC / PBL, 2010).

• Olie: BP (2010) meldt dat het wereldwijde olie-verbruik in 2009 daalde met ongeveer 1,7%, de grootste daling sinds 1982 (met inbegrip van een schrikkeldagcorrectie voor 2008). Ook hier is een verschil te zien tussen de OESO-landen en niet-OESO-landen: een daling van 4% in de OESO-landen tegenover een groei van 2% in de niet-OESO-landen China, India en het Midden-Oosten.
• Aardgas: het verbruik van aardgas daalde wereldwijd met 2,1%, de grootste daling ooit. Het aardgasverbruik in de OESO-landen daalde met 3%, voornamelijk als gevolg van de recessie die zijn invloed had op de basischemie, maar Rusland vertoonde met 6% de grootste daling, zelfs met koudere wintermaanden dan in 2008.
• Steenkool: het verbruik van steenkool bleef constant, maar met grote verschillen per regio: in de OESO-landen en de voormalige Sovjet-Unie daalde het verbruik met 10 en 13%, wederom de grootste daling ooit gemeten. Volgens BP is dit een gevolg van de recessie die een grote impact heeft op de productie van staal en de elektriciteitssector, die voor een groot deel afhankelijk zijn van steenkool. In andere landen steeg het verbruik van kolen met 7%, waarbij China goed was voor 95% van de stijging (BP, 2010).

Ondanks de recessie in de industrielanden nam de productie van cement in 2009 wereldwijd met 8% toe doordat de productie toenam in China (+17%), Pakistan en Rusland (+3%) en in Brazilië en India (+2%), waarbij de CO₂-uitstoot van het gebruik van kalksteen bij de productie van cementklinker met 7% toenam omdat het gemiddelde aandeel van klinker in cement nog steeds afneemt. De productie van ruw staal nam wereldwijd met 8% af, met afnames in alle landen met uitzondering van China (+13%), Iran (+9%) en India (+3%).

Trends in hernieuwbare energiebronnen

Het toegenomen gebruik van nieuwe hernieuwbare energiebronnen, zoals windenergie en biobrandstoffen, heeft een duidelijk effect op de mondiale trend in CO₂-emissies.

• Het totale windvermogen in de wereld nam met 31% toe in 2009 (GWEC, 2010). Een derde van de nieuwe installaties werd in China geplaatst. Voor het vijfde jaar op rij heeft China het windvermogen verdubbeld.
• Het totale vermogen aan zonne-energie (fotovoltaïsch vermogen) nam met 46% toe in 2009. Daarvan werd 70% in Europa geïnstalleerd. In Europa bedroeg de toename circa 50% ten opzichte van 2008 (EPIA, 2010). Ook de Verenigde Staten is 50% meer vermogen geïnstalleerd in 2009. In China is het vermogen verdubbeld in 2009.
• Voor grootschalige waterkracht, leidt China nu de wereld met 19% van de mondiale productie, ruim voor Brazilië en de Verenigde Staten met een aandeel van 12% elk.
  De jaarlijkse toename van het gebruik van biobrandstoffen in het wegvervoer was minder sterk dan in afgelopen jaren en bedroeg ongeveer 15% in 2009 (Olivier en Peters, 2010). In Brazilië en de VS waren de toenames 17% en 12%, terwijl in Duitsland, dat all het gebruik met 2% afnam. Het verbruik van ethanol en biodiesel vertegenwoordigt nu ongeveer 3% van de wereldwijde brandstoffen voor het wegvervoer. De CO₂-uitstoot zou met eenzelfde percentage verminderen als alle biobrandstoffen op een duurzame manier zouden zijn geproduceerd. In de praktijk is dat echter netto slechts zo'n 35% tot 80% (Eijckhout et al., 2008; Edwards et al., 2008) en daarbij zijn de indrectie effecten zoals extra ontbossing (Ros et al., 2010). Een voorbeeld hiervan is biodiesel geproduceerd uit palmolie van plantages op ontboste en gedeeltelijk gedraineerde veengronden. Het netto-effect zal dus circa 1 à 2% bedragen (exclusief mogelijke indirecte effecten).

Klimaatbeleid

De CO₂-emissies zijn onderdeel van het Klimaatverdrag van de Verenigde Naties. CO₂-emissies van verbranding van kolen, olie en gas maken circa 75% uit van de totale broeikasgasemissies die onderdeel uitmaken van het Kyoto Protocol. Volgens dit protocol zullen de meeste industrielanden, inclusief die in Oost-Europa en de belangrijkste landen van de voormalige Sovjet-Unie, de groei van hun emissies van broeikasgassen in de periode 2008-2012 gemiddeld met 5,2% beperken ten opzichte van hun uitstoot in 1990. De Verenigde Staten doen niet aan mee aan het Kyoto Protocol.

• Klimaatverandering: beleid ter vermindering van broeikasgasemissies