Nitraat in ondiep grondwater onder landbouwgrond in zandgebieden, 1984-2012

50 mg/l is de EU-waarde - de maximaal toegestane waarde - voor nitraat in grondwater.

Ontwikkeling nitraatconcentratie

In het ondiepe grondwater (5-15 meter diepte) onder landbouw op zand is tussen 1989 en 1995 het percentage overschrijdingen van de EU-waarde voor nitraat van 50 mg/l circa 25%. Daarna lijkt sprake van een afname tot ongeveer 22%. Deze afname is mogelijk het positieve effect van de afnemende giften van stikstofkunstmest aan het einde van de jaren tachtig. In het middeldiepe grondwater (15-30 meter) blijft het aantal meetpunten met een overschrijding van de EU-waarde circa 6%. In de veen- en kleigebieden zijn de nitraatgehalten in het grondwater op 5-30 meter diepte lager dan 50 mg/l.

Oorzaken afname nitraatconcentratie

De afname van de nitraatconcentraties met de diepte heeft drie oorzaken. In de eerste plaats heeft grondwater tijd nodig om naar beneden te stromen. Zelfs in zandgronden waar de stroming sterker naar beneden gericht is dan bij andere grondsoorten, zal het water er vaak meer dan tien jaar over doen om de aangegeven diepte te bereiken. Als hiervoor gecorrigeerd wordt ontstaat een duidelijk verband tussen bemesting en nitraat in het grondwater. Ten tweede kan in de bodem denitrificatie optreden, waardoor nitraat verdwijnt. Tenslotte stroomt in veel gebieden een deel van het ondiepe grondwater (en nitraat) horizontaal af naar sloten, beken, et cetera.

Beleid

Nederland streeft er naar om de nitraatconcentraties in het grondwater te verlagen tot minder dan 50 mg/l. Sinds 1991 is de EU-Nitraatrichtlijn van kracht. Onderdeel van de richtlijn is een beperking van de hoeveelheid toegediende stikstof via dierlijke mest tot 170 kg/ha. Nederland gaf invulling aan de Nitraatrichtlijn via het mineralenaangiftesysteem (MINAS) en een systeem van mestafzetcontracten (MAO). Het Nederlandse mestbeleid is echter in oktober 2003 door het Europese Hof van Justitie veroordeeld. In december 2005 heeft de Europese Commissie aan Nederland een derogatiebeschikking afgegeven voor de periode 2006-2009. Hiermee mogen graslandbedrijven, dit zijn bedrijven met een aandeel grasland van minimaal 70% van het totale areaal, onder voorwaarden, per hectare tot 250 kilogram stikstof toedienen via dierlijke mest van graasdieren. Deze derogatie is op 5 februari 2010 verlengd t/m december 2013. Een van de voorwaarden hiervoor is dat de Nederlandse overheid een monitoringsnetwerk gericht op derogatie inricht en aan de Commissie jaarlijks rapporteert over de resultaten daarvan.

Effecten van nitraat

Stikstofuitspoeling naar het grondwater bedreigt de kwaliteit van het drinkwater. Enkele waterwinputten in Oost-Nederland zijn gesloten, soms moet dieper grondwater worden gewonnen of moeten extra kosten voor zuivering worden gemaakt.