Overschrijding van kritische depositiewaarde in Natura 2000-gebieden, 2005-2021

Oppervlak stikstofgevoelige natuur onder de kritische depositiewaarde

In 2005 had ongeveer 20% van de stikstofgevoelige habitattypen in Natura 2000-gebieden een stikstofdepositie lager dan de kritische depositie waarde (KDW). Dit percentage is toegenomen tot ruim 30% in 2021. Deze toename heeft vooral plaatsgevonden tot 2010, daarna is het oppervlak ongeveer gelijk gebleven.
De Nederlandse overheid wil de kwaliteit van natuur verbeteren door onder andere de depositie van stikstof te verminderen in stikstofgevoelige habitattypen in Natura 2000-gebieden. Voor veel habitattypen geldt dat ze maar een bepaalde hoeveelheid stikstofdepositie aankunnen zonder dat de oorspronkelijke vegetatie daardoor aangetast wordt. Deze grens heet de kritische depositiewaarde (KDW). Is de stikstofdepositie boven de KDW (overschrijding), dan bestaat het risico dat stikstofdepositie een habitat aantast. Andersom geformuleerd is het de waarde waaronder volgens de huidige wetenschappelijke inzichten geen significant schadelijke effecten optreden op het habitattype door stikstofdepositie (Nilsson et al., 1988; Bobbink & Hettelingh, 2011; Van Dobben et al., 2012). Niet alle habitattypen in Natura 2000-gebieden zijn (evenveel) gevoelig voor stikstofdepositie (zie Van Dobben et al., 2012 voor een overzicht). De KDW's zijn per habitattype en leefgebied van soorten vastgesteld op basis van (internationale) metingen, modeluitkomsten, of (waar andere opties niet beschikbaar zijn) een deskundigenoordeel.

Gemiddelde overschrijding van de kritische depositiewaarde

In 2021 was de stikstofdepositie gemiddeld circa 370 mol per hectare per jaar hoger dan de kritische depositiewaarde. In 2005 was dit nog bijna 750 mol per hectare per jaar. De gemiddelde overschrijding is daarmee sinds 2005 gehalveerd. De afname van de overschrijding van de KDW's is het gevolg van een afname van de totale stikstofdepositie op stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden: van 2005 tot 2013 is ongeveer 20 procent minder stikstof op de stikstofgevoelige natuur in deze gebieden terechtgekomen. Daarna is de depositie ongeveer hetzelfde gebleven. CLO indicator 0189 gaat verder in op de ontwikkeling van de stikstofdepositie in Nederland (Stikstofdepositie, 1990-2022).
De afname in de stikstofdepositie heeft echter in beperkte mate geleidt tot een stikstofdepositie onder de KDW. Hierdoor is de relatieve toename van het oppervlak in Natura 2000-gebieden waar de stikstofdepositie lager is dan KDW kleiner dan de relatieve afname van de gemiddelde overschrijding.

Ruimtelijke verschillen in de overschrijdingen van de kritische depositiewaarde

Er zijn ruimtelijke verschillen in de overschrijdingen van de KDW. De grootste overschrijdingen vinden plaats in de Natura 2000-gebieden Brabantse Wal, Bargerveen, Dwingelderveld en in de Peel-regio (donkerpaarse gebieden in figuur 3 ). Dit zijn veelal gebieden met habitattypen met een lage KDW, zoals vennen en heide.>

Effect van stikstof op de natuur

Stikstof zit van nature in de lucht. Door de landbouw, het verkeer en de industrie komen de stikstofverbindingen ammoniak en stikstofoxiden in de lucht terecht (Herkomst stikstofdepositie, 2022, die op de bodem en planten neerslaan (stikstofdepositie). Te veel stikstofdepositie is schadelijk voor een habitattype omdat het ervoor zorgt dat de bodem rijk wordt aan voedingsstoffen. Zeldzame planten die het juist goed doen op voedselarme grond verdwijnen hierdoor. Zo verdringen grassen bijvoorbeeld heide. Daarmee verdwijnen ook dieren die van deze zeldzame planten leven en neemt de biodiversiteit af.

Wet stikstofreductie en natuurverbetering

De Nederlandse overheid wil de kwaliteit van natuur verbeteren door onder andere de depositie van stikstof te verlagen. Zij richt zich vooral op de Natura 2000-gebieden, waarin kwetsbare habitattypen worden beschermd. In 2021 is de Wet stikstofreductie en natuurverbetering (Wsn, ook wel stikstofwet) aangenomen. In deze wet is vastgelegd hoe groot het aandeel van stikstofgevoelige habitats in Natura 2000-gebieden moet zijn met een stikstofdepositie lager dan de KDW: in 2025 is het doel 40%, in 2030 50% en in 2035 74%. Het huidige kabinet heeft ambities om het doel van 2035 al in 2030 te halen.
Deze indicator laat het beeld zien van de overschrijding van de KDW, specifiek in stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden in Nederland. Dit komt overeen met de formulering van de doelen in de Wet stikstofreductie en natuurverbetering. Voor een kwart van alle Nederlandse landnatuur, dus ook de natuur buiten de Natura 2000-gebieden, is de stikstofdepositie lager dan de KDW (Milieukwaliteit van landnatuur: stikstofdepositie, 1994-2022).