Waterwinning en watergebruik in Nederland, 1976-2018
U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link bekijken.
De winning en het gebruik van water is de afgelopen veertig jaar op hetzelfde niveau gebleven. Schommelingen worden vooral veroorzaakt door droge versus natte jaren en variaties in de koelwaterhoeveelheden.
Lichte daling grondwaterwinning en -gebruik
De laatste veertig jaar vertonen de totale winning en het totale verbruik van water in Nederland geen duidelijke trend. Ondanks dat de economie in die periode sterk is gegroeid. Wel zijn de winning en het gebruik van grondwater ten opzichte van veertig jaar geleden beperkt gedaald, terwijl de winning en het gebruik van oppervlaktewater van jaar tot jaar fluctueren en gemiddeld heel licht zijn gestegen. Het drinkwatergebruik is sinds 2005 tamelijk constant, maar iets gedaald ten opzichte van de jaren negentig van de vorige eeuw. Dit terwijl de bevolking en de productie wel sterk zijn gegroeid in deze periode. Sinds 2016 stijgt het weer iets, en bereikte in 2018 een piek vanwege de droogte in dat jaar.
Waterwinning en -gebruik waterbedrijven en enkele andere sectoren
Oppervlaktewater is de belangrijkste waterbron voor de industrie en energiebedrijven. De drinkwaterbedrijven onttrekken merendeels grondwater.
Het aandeel van de grondwaterwinning in de leidingwaterproductie bedraagt iets meer dan 60 procent en is in ruim tien jaar praktisch onveranderd gebleven. Huishoudens zijn de grootste afnemers van leidingwater. Door waterbesparende maatregelen begon halverwege de jaren negentig het huishoudelijke gebruik van leidingwater per hoofd van de bevolking te dalen. In droge jaren, zoals 2003, 2006 en 2018 is het grondwaterverbruik en leidingwaterverbruik door een hogere waterbehoefte vanuit o.a. de landbouw en huishoudens enkele procentpunten hoger. Door de uitzonderlijke droogte in 2018 was de grondwaterwinning zelfs de hoogste sinds 1996.
Gebruik van oppervlaktewater verschuift naar zout water
Het overgrote deel (90 tot 95 procent) van het oppervlaktewatergebruik wordt toegepast als koelwater. De schommelingen in de onttrekking van oppervlaktewater worden voornamelijk veroorzaakt door de fluctuerende koelwaterhoeveelheden. Elektriciteitsbedrijven zijn veruit de grootste onttrekkers van oppervlaktewater. In 2018 nam deze sector bijna twee-derde van de totale wateronttrekking voor haar rekening, dat vrijwel geheel is gebruikt voor koeling.
Sinds 2003 wordt geleidelijk aan steeds meer zout oppervlaktewater gebruikt voor koeling. In recente jaren is die trend versterkt doorgezet. In 2018 komt bijna de helft van het ingenomen oppervlaktewater uit zoute wateren; in 2003 tot en met 2009 was dat nog ongeveer een derde. De toename kan grotendeels worden verklaard door het sinds 2010 stapsgewijs in bedrijf komen van de nieuwe elektriciteitscentrales op locaties aan de kust en bij zeehavens. Dat is ten koste gegaan van andere centrales meer landinwaarts die doorgaans koelen met zoetwater en waarvan er een aantal in de laatste jaren zijn gesloten. De industrie heeft een minderheidsaandeel in de zout water inname en gebruik. De gegevens van de periode voor 2003, zijn onvoldoende vergelijkbaar met die van 2003 en later.
Oorzaken van verschillen tussen winning en gebruik
Voor de genoemde jaren wijkt het totale gebruik van water af van de winning. Dit verschil wordt veroorzaakt door de waterbalansen van de drinkwaterbedrijven. De belangrijkste oorzaken zijn (1) de infiltratie van gewonnen zoet oppervlaktewater dat niet direct voor drinkwaterproductie wordt aangewend, (2) het saldo van import en export van leidingwater, (3) verliezen die optreden bij de bereiding en transport van het (drink)water en (4) door de levering van ruw water aan zusterbedrijven die industriebedrijven voorzien van industriewater.
Relevantie
Onttrekkingen van grondwater kunnen de lokale grondwaterstand zo beïnvloeden dat verdroging ontstaat.
Koelwaterlozingen kunnen in warme perioden een negatief effect hebben op de zuurstofhuishouding van het ontvangende oppervlaktewater, omdat in warm water minder zuurstof oplost. Hierdoor kan vissterfte ontstaan en de ecologie van het water negatief worden beïnvloed. Ook kunnen door onder andere lekken uit bepaalde bronnen, diverse verontreinigingen met het koelwater worden geloosd.
Bronnen
- CBS (2000). StatLine: Waterverbruik; nijverheid, bedrijfstak (SBI'74), 1981 -1991. CBS, Den Haag / Heerlen.
- CBS (2005). StatLine: Waterverbruik; nijverheid, bedrijfstak (SBI'93), 1996 en 2001. CBS, Den Haag / Heerlen.
- CBS (2009). Milieurekeningen 2008. CBS, Den Haag / Heerlen.
- CBS (2013). Environmental Accounts of the Netherlands, 2012 (Milieurekeningen 2012). CBS, Den Haag/Heerlen.
- CBS (2014a). Statline: Milieurekeningen; watergebruik 2003-2011. CBS, Den Haag / Heerlen.
- CBS (2014b). Environmental Accounts of the Netherlands, 2013 (Milieurekeningen 2013). CBS, Den Haag/Heerlen.
- CBS (2016). Waterstromen in de Nederlandse economie, 2008, 2010, 2012. Korte resultatenbeschrijving en samenvattende tabellen set. CBS, Den Haag / Heerlen.
- CBS (2017a). Fysieke waterrekeningen voor Nederland, 2014. CBS, Den Haag / Heerlen.
- CBS (2017b). Fysieke aanbod- en gebruik tabellen water 2014. CBS, Den Haag / Heerlen.
- VEWIN (2019). Kerngegevens drinkwater 2019 (cijfers 2018). VEWIN, Rijswijk.
- CBS (2020). Statline: Watergebruik bedrijven en particuliere huishoudens; nationale rekeningen. CBS, Den Haag / Heerlen.
Relevante informatie
- Meer gegevens over het gebruik van water zijn te vinden in de publicatie Milieurekeningen 2008 en in de databank StatLine van het CBS.
Technische toelichting
- Naam van het gegeven
- Waterwinning en watergebruik in Nederland.
- Omschrijving
- Ontwikkeling van de winning van grondwater en oppervlaktewater, alsmede het gebruik van grondwater, oppervlaktewater, leidingwater en ander water. En vanaf 2003 met verdeling zoet en zout oppervlaktewater.
- Verantwoordelijk instituut
- Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).
- Berekeningswijze
- De registers van de Vereniging van waterbedrijven in Nederland (VEWIN) vormen voor alle jaren een belangrijke bron voor de gegevens over leidingwater, onder andere voor het onderscheid tussen huishoudelijk gebruik en het gebruik door bedrijven.
De gegevens voor andere sectoren dan de waterleidingbedrijven vanaf 2003 sluiten niet aan bij de gegevens voor de periode tot en met 2001. Dit als gevolg van een andere berekeningsmethode.
De gegevens tot en met 2001 zijn berekend op basis van de CBS-enquête Watervoorziening van industrie, delfstoffenwinning en elektriciteitscentrales, die om de vijf jaar werd gehouden. Tot en met 1991 was de enquête integraal, maar dan zonder confrontatie met andere gegevensbronnen; vanaf 1996 werd bij de kleine bedrijven een steekproef getrokken. De vragenlijst werd toegezonden aan bedrijven met 20 of meer werknemers (CBS, 1998, 2005). Een meer uitgebreidere toelichting geeft de tabeltoelichting bij de StatLine-tabel StatLine: Waterverbruik nijverheid, bedrijfstak (SBI'93), 1996 en 2001 (CBS, 2005).
Vanaf 2003 wordt er gebruik gemaakt van diverse bronnen. Voor de land- en tuinbouw worden de gebruikscijfers afgeleid van het bedrijveninformatienet van het Landbouw Economisch Instituut. Voor de grote bedrijven in de industrie en milieudienstverlening zijn de gegevens berekend op basis van de milieujaarverslagen. Ontbrekende bedrijven in de industrie zijn bijgeschat op basis van productiecijfers. Voor de kleinere industrieën is een extrapolatie gemaakt uit de (historische) gegevens van de CBS-enquête Watervoorziening van industrie, delfstoffenwinning en elektriciteitscentrales 2001. Het gebruik van leidingwater door de dienstverlenende sectoren is verdeeld aan de hand van het arbeidsvolume uit de Nationale Rekeningen van het CBS. Een uitgebreidere toelichting geven de publicaties Milieurekeningen 2008 (CBS, 2009) en Environmental Accounts of the Netherlands, 2012 (CBS 2013). - Basistabel
- StatLine: Waterverbruik; nijverheid, bedrijfstak (SBI'74), 1981 -1991 (CBS, 2000)
StatLine: Waterverbruik; nijverheid, bedrijfstak (SBI'93), 1996 en 2001 (CBS, 2005)
Kerngegevens drinkwater 2019 (cijfers 2018) (VEWIN, 2019)
Milieurekeningen 2008 (CBS, 2009)
Environmental Accounts of the Netherlands, 2012 (CBS 2013)
Environmental Accounts of the Netherlands, 2013 (CBS 2014b)
Waterstromen in de Nederlandse economie, 2008, 2010, 2012. Korte resultatenbeschrijving en samenvattende tabellen set (CBS, 2016)
Fysieke waterrekeningen voor Nederland, 2014 (CBS 2017a)
Fysieke aanbod- en gebruik tabellen water 2014 (CBS, 2017b)
Statline: Watergebruik bedrijven en particuliere huishoudens; nationale rekeningen (CBS 2020). - Geografische verdeling
- Nederland.
- Andere variabelen
- Totale waterwinning ten behoeve van het leidingwaterproductie en gebruik, leidingwatergebruik per bedrijfstak, totale grondwatergebruik per bedrijfstak, grondwatergebruik per bedrijfstak voor koeling, en totale oppervlaktewatergebruik per bedrijfstak en verdeeld naar zoet en zout oppervlaktewater.
- Verschijningsfrequentie
- Tot en met 2001 elke vijf jaar. Vanaf 2003 jaarlijks.
- Achtergrondliteratuur
- Milieurekeningen 2008 (CBS, 2009)
Waterstromen in de Nederlandse economie, 2008, 2010, 2012. Korte resultatenbeschrijving en samenvattende tabellen set (CBS, 2016)
Fysieke waterrekeningen voor Nederland, 2014 (CBS 2017a)
Fysieke aanbod- en gebruik tabellen water 2014 (CBS, 2017b) - Opmerking
- De gegevens vanaf 2003 sluiten niet helemaal aan bij de gegevens voor de periode tot en met 2001. Dit is het gevolg van andere databronnen en waarneming. Zie ook onder berekeningswijze. Dat geldt evenzeer voor de splitsing van het oppervlaktewater in een gedeelte zoet en een deel zout water. De beiden reeksen sluiten niet goed op elkaar aan. Daarom is er voor gekozen alleen de recente reeks, vanaf 2003 met steeds de recente jaren toegevoegd, te updaten. Voor recente jaren zijn de cijfers beschikbaar per gedetailleerde bedrijfstak in fysieke aanbod en gebruik tabellen.
- Betrouwbaarheidscodering
- Totalen leidingwater: A (integrale enquête)
Koelwater energiebedrijven: B (schatting gebaseerd op een groot aantal (zeer accurate) metingen, waarbij representativiteit van de gegevens vrijwel volledig is).
Waterwinning industrie: C (schatting, gebaseerd op een groot aantal (accurate) metingen; de representativiteit is grotendeels gewaarborgd).
Overige gegevens: D (schatting, gebaseerd op een aantal metingen, expert judgement, een aantal relevante feiten of gepubliceerde bronnen terzake).
Archief van deze indicator
Bekijk meer Bekijk minder
Referentie van deze webpagina
CLO (2020). Waterwinning en watergebruik in Nederland, 1976-2018 (indicator 0057, versie 14, ), www.clo.nl. Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), Den Haag; PBL Planbureau voor de Leefomgeving, Den Haag; RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Bilthoven; en Wageningen University and Research, Wageningen.