Verduurzaming van handelsketens 1985-2015

Keurmerken veelvuldig gebruikt voor het verduurzamen van handel

Nederland is voor een aantal grondstoffen voor de industrie en voor de eigen consumptie afhankelijk van import. Met de huidige binnenlandse consumptie is de Nederlandse biodiversiteitsvoetafdruk, 1990 - 2010 buiten de nationale grenzen relatief groot (Wilting et al 2015): de winning en productie van deze grondstoffen gaat op veel plaatsen gepaard met aantasting van ecosystemen en verlies van biodiversiteit.
Om de internationale handel duurzamer te maken, wordt de toeleveringsketen van biotische grondstoffen zoals koffie, hout, vis en palmolie steeds vaker voorzien van een duurzaamheidskeurmerk. Dit gebeurt op vrijwillige basis door verschillende partijen in de handelsketen. Daarbij wordt gebruikt gemaakt van internationaal breed geaccepteerde duurzaamheidsstandaarden zoals Fair Trade voor koffie, RTRS voor verantwoord geteelde soja, MSC voor duurzaam gevangen vis of FSC voor duurzaam geproduceerd hout (van Oorschot et al 2013).
Een keurmerk belooft de consument bijvoorbeeld dat de boer een eerlijke prijs heeft gekregen en dat bij de productie van grondstoffen zorgvuldig is omgegaan met natuur en milieu. Er worden inmiddels meer dan 200 keurmerken en labels gebruikt op de Nederlandse markt, wat tot verwarring bij consumenten heeft geleid. Dat was een reden voor de overheid om onderscheid tussen keurmerken te maken, door ze te laten vergelijken op hun ambities, transparantie en betrouwbaarheid.

Marktaandelen in Nederland stijgen verder

Voor een aantal geïmporteerde grondstoffen is het marktaandeel met een duurzaamheidscertificaat dankzij de gezamenlijke inzet van bedrijven, branche organisaties, maatschappelijke organisaties en de overheid sinds 2000 flink toegenomen (zie Figuur). In de indicator zijn nu de cijfers tot en met 2015 opgenomen. Voor duurzaam geproduceerd hout is het marktaandeel gestaag gegroeid tot 83%. Bij koffie is er stagnatie te zien, het marktaandeel in de consumptie staat in 2015 op 47%, een kleine afname ten opzichte van voorgaande jaren. Er is bij sommige grondstoffen recent nog een flinke toename te zien, zoals bij palmolie waar een aandeel in het industrieel verbruik van 84% is gehaald. Het marktaandeel van verantwoord geproduceerde soja binnen de veevoer industrie is gestegen tot 48% na een eerdere terugval. Voor vis is een schatting gemaakt van het totaal aan gecertificeerde wild gevangen en gecertificeerde gekweekte vis, en dat komt uit op ruim 30% . De hoeveelheid duurzame vis bestond in 2015 voor ongeveer 2/3 uit gevangen vis, en de rest uit gekweekte vis.
Ondanks de groei zijn een aantal doelen die door de verschillende brancheorganisaties zijn gesteld buiten beeld gebleven. Zo is voor duurzaam geproduceerde koffie een doel van 75% marktaandeel voor 2015 geformuleerd, en dat is niet haalbaar gebleken. Voor soja is eerder een doel van 100% RTRS voor 2020 gesteld, maar daar is recent vanaf gestapt..

Verschillen in monitoring

Door de bij monitoring betrokken brancheorganisaties en maatschappelijke organisaties worden de marktaandelen overigens op verschillende manieren berekend en gerapporteerd. Voor vis wordt bijvoorbeeld gerapporteerd over de verkopen in de supermarkten. Daardoor is het niet eenvoudig om een totaalbeeld over de gehele sector op te stellen. Het CBS is gevraagd om toe te zien op uniformering van de monitoring (CBS 2013).
Ook wordt op heel verschillende wijze aan duurzaamheidseisen voldaan. Bij soja en palmolie wordt bijvoorbeeld voor deelsectoren collectief certificaten ingekocht door de brancheorganisatie. Deze zijn door producenten die aan de duurzaamheidscriteria voldoen op de markt gebracht, terwijl de geïmporteerde grondstoffen van een andere producent en locatie afkomstig kan zijn. Bij palmolie wordt wel steeds meer gesegregeerde palmolie geïmporteerd, waarvan de duurzame herkomst verzekerd is.

Nederland koploper met duurzame handel

Nederland loopt met het verduurzamen van internationale handelsketens voorop, samen met het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Denemarken en Zweden. Deze landen hebben voor sommige grondstoffen vergelijkbare duurzame marktaandelen, of hebben vergelijkbare initiatieven opgezet om de ontwikkeling en het gebruik van duurzame productiestandaarden te stimuleren (van Oorschot et al 2013).
De Nederlandse overheid heeft in dit transitieproces vooral een faciliterende en stimulerende rol gespeeld, door financiële ondersteuning van vrijwillige initiatieven, door het eigen
inkoopbeleid, en het sluiten van intentieverklaringen met marktpartijen.
Beleid voor duurzame handel verbreden in de EU
De betrokken partijen hebben vaak op vrijwillige basis belangrijke stappen gezet in het verduurzamingsproces, maar lopen nu tegen hindernissen op van financiële en bestuurlijke aard (PBL 2016). Daarom zijn er op Europees niveau marktbrede afspraken nodig om duurzame handel te stimuleren en een gelijk speelveld aan te brengen tussen lidstaten. Nederland heeft hier een actieve rol in, zo is in 2016 tijdens een conferentie over duurzame handel door meerdere EU lidstaten een initiatief voor het gebruik van duurzame palmolie omarmd (Amsterdam Palm oil Declaration).