Temperatuur in Nederland en mondiaal, 1906 - 2015

Temperatuurstijging in Nederland zet onverminderd door

De jaargemiddelde temperatuur in Nederland is trendmatig toegenomen en ligt in 2014
1,7 ± 0,6 ^°C hoger dan ruim een eeuw geleden, in 1906. Deze opwarming is statistisch sterk significant. De afgelopen 30 jaar is die stijging gemiddeld 0,03 ^°C per jaar geweest. Het jaar 2014 was veruit het warmste jaar sinds het begin van de meetreeks voor Midden- Nederland (1906, de zogenaamde CNT-reeks). Voor station De Bilt was 2014 zelfs het warmste jaar sinds 1706.

Opwarming verschillend verdeeld over de seizoenen

Dit patroon van stijgende temperaturen zien we ook terug in de gemiddelde temperatuur per seizoen. Wel is de opwarming verschillend verdeeld over de seizoenen. De sterkste
opwarming vond plaats in de de zomer. De minste opwarming vond plaats in de winter:

• Opwarming in de lente: 1,8 ± 0,8 ^°C
• Opwarming in de zomer: 2,1 ± 0,8 ^°C.
• Opwarming in de herfst: 1,5 ± 0,6 ^°C
• Opwarming in de winter: 1,3 ± 1,3 ^°C.

Verder blijkt de variabiliteit van wintertemperaturen rond de langjarige trend veruit het grootst. Koude winters kunnen daarom nog steeds voorkomen in het huidige Nederlandse klimaat. Zie ook technische toelichting.
Ook ruimtelijk gezien zijn er verschillen over de kaart van Nederland. Jaargemiddeld gezien is er een toename te zien van zuid-west naar noord-oost: hoogste temperatuurstijging in Zeeland, laagste in Drenthe en Groningen. Deze verschillen komen door een kleinere zoninvloed en een afnemende invloed van de Noordzee in de noord-oostelijke provincies. Overigens zijn de jaar-op-jaar variaties groter dan deze ruimtelijke verschillen (Bosatlas van het Klimaat, 2011 - pag. 23).
Het KNMI heeft vier scenario's ontwikkeld voor mogelijke toekomstige klimaatverandering in Nederland. Ook seizoensgemiddelde en jaargemiddelde temperaturen worden afgeleid. Voor details zie KNMI (2014) en PBL/KNMI (2015).

De temperatuur stijgt ook mondiaal

In de afgelopen 136 jaar is het mondiaal gemiddeld 0,9 ^°C warmer geworden (zie figuur). De drie decennia 1980-1989, 1990-1999 en 2000-2009 werden steeds warmer en waren alle drie warmer dan alle voorgaande decennia sinds 1880. De opwarming van de aarde gaat niet in een constant tempo, maar is aan schommelingen onderhevig. Na een versnelling aan het eind van de vorige eeuw verliep de opwarming de afgelopen vijftien jaar langzamer. Zo'n tempowisseling in het waargenomen temperatuurverloop is niet uniek en kan goed verklaard worden door natuurlijke fluctuaties (PBL/KNMI, 2015 - hoofdstuk 1).

Als oorzaken voor de verminderde stijging (de zogenaamde "hiatus") in de laatste jaren worden een verminderde zonneactiviteit en oceaanstromingen gegeven (Foster en Rahmstorf, 2011; IPCC, 2013 - hoofdstuk 2; Kosaka en Xie, 2013; Trenberth, 2015; Marotzke en Forster, 2015). Vergelijkbare schommelingen hebben zich ook vroeger in de tijdreeks voorgedaan. Voor een discussie over de interpretatie van deze "hiatus" verwijzen we naar Strengers en Labohm (2010), en Lewandowsky et al. (2015).
Wereldwijd was 2014 zeer warm. De jaargemiddelde temperatuur was circa 0,6 ^°C warmer dan het gemiddelde over de periode 1961-1990 (afhankelijk van de gekozen temperatuurreconstructie, zie figuur). Daarmee behoorde het jaar 2014 tot de drie warmste jaren vanaf 1880. De andere jaren waren 2005 en 2010. Het jaar 2015 toonde recordhoge waarden, gemiddeld 0,1 tot 0,2 °C hoger dan de waarden in 2014.

Nederland warmt veel sneller op dan mondiaal

De opwarming sinds 1950 in Nederland is ruim twee keer zo groot als de mondiale opwarming (Oldenborgh et al. 2003, 2009).Tot nu toe werd verwacht dat de opwarming in Nederland (en omstreken) ongeveer even snel zou verlopen als de stijging van de wereldgemiddelde temperatuur. Nederland ligt immers op middelbare breedte en staat onder invloed van zowel land als van zee.
Die snellere opwarming wordt hoogstwaarschijnlijk veroorzaakt doordat landmassa's meer opwarmen dan de oceanen. Verder heeft Nederland - net als andere delen van West-Europa - sinds 1950 te maken met meer (zuid)westenwind in de late winter en het vroege voorjaar, minder bewolking, stijgende temperaturen van het Noordzeewater en een toename in de hoeveelheid zonnestraling (door schonere lucht) in het voorjaar en de zomer (PBL, 2012).

Trendmatige temperatuurstijging door uitstoot van broeikasgassen, fluctuaties door natuurlijke factoren

De belangrijkste reden voor de trendmatige toename van de gemiddelde temperatuur op aarde in de laatste 50 jaar is waarschijnlijk het door de mens veroorzaakte versterkte broeikaseffect. Dit versterkte broeikaseffect is een gevolg van de uitstoot van broeikasgassen in de atmosfeer Daarnaast zijn er ook natuurlijke processen die vooral de jaarlijkse fluctuaties in de gemiddelde jaarlijkse temperatuur op aarde verklaren. Dit zijn bijvoorbeeld variaties in de sterkte van de zonnestraling, het optreden van vulkaanuitbarstingen, El Nino's en chaotische fluctuaties in het klimaat (IPCC, 2013; Tollefson, 2016).

Veel natuurlijke factoren die van invloed zijn op de mondiale temperatuur, zoals El Nino en La Nina, hebben geen of zeer beperkte invloed op de temperatuur in Nederland. Die wordt veel meer bepaald door circulatie-veranderingen in onze omgeving en door de temperatuur van de Noordzee.

Tabel 1 Statistische analyse temperaturen in Nederland per seizoen en jaargemiddeld.