Nationaal Landschap Arkemheen-Eemland

Kernkwaliteiten

Het nationale landschap ligt in provincies Utrecht (Eemland) en Gelderland (Polder Arkemheen) tussen de Randmeren en Amersfoort. De indicatoren voor kernkwaliteiten die medesturend zijn voor de gebiedsontwikkeling in Arkemheen-Eemland zijn:

• Historische landschapselementen van de middeleeuwse slagenverkaveling, van de ligging aan de Zuiderzee en van de Grebbelinie: kavelgrenzen van langgerekte percelen, dijken, wielen, liniewal, keerkades en schansen;
• Extreme openheid;
• Veenweidekarakter: veendikte.

Historische landschapselementen

Het Utrechtse Eemland is een veengebied dat vanaf de dertiende eeuw stapsgewijs is ontgonnen in de vorm van diepe opstrekkende percelen vanuit bebouwingslinten zoals Eemnes en Bunschoten. Ook de verschillende dijken, kaden en wielen in dit gebied illustreren de ontginningsgeschiedenis en de invloed van de vroegere Zuiderzee.

De Gelderse polders Arkemheen en Nekkerveld behoorden tot het hetzelfde uitgestrekte veengebied langs de voormalige Zuiderzee. Dit gebied stond nog meer onder invloed van de Zuiderzee, wat vooral is af te lezen uit de blokverkaveling. Vooral in het gebied aan weerzijden van de Nijkerker Vaart is deze blokverkaveling onregelmatig omdat oude geulen in het verkavelingspatroon zijn terug te vinden. Afwijkende verkaveling is verder aanwezig in de overgangsgebieden naar de zandgronden, zoals langs de Eem tussen Baarn en Amersfoort.

Eemland was vanaf de 18^e eeuw een onderdeel van de Grebbelinie, die Utrecht en Holland moest beschermen tegen vijandige aanvallen. Binnen het nationale landschap liggen nog enkele historische landschapselementen van dit stelsel van dijken, kaden, inundatievelden en verdedigingswerken dat tussen Spakenburg en de Grebbeberg ligt. Sporen zijn te vinden ten oosten van Spakenbrug (tankversperring) en ten noordwesten van Amersfoort (Werk bij Krachtwijk, Vuijkdijk, Grebbeliniedijk en Coelhorsterkade).

• Historische landschapselementen Arkemheen-Eemland (interactieve kaart)

Extreme openheid

Arkemheen-Eemland is door het vrijwel ontbreken van bosjes, lijnvormige beplanting en van bebouwing buiten de dorpskernen, een van de meest open nationale landschappen. Ruim de helft van het gebied is als zeer open gebied te beschouwen. De open gebieden rond dorpen en op de overgang naar kleinschalige en besloten gebieden binnen of juist buiten het nationale landschap worden visueel beïnvloed door bebouwing of opgaande begroeiing.

• Openheid Arkemheen-Eemland (interactieve kaart)

Veenweidekarakter

Het veenweidekarakter van het nationale landschap wordt behalve door bovengenoemde kenmerken ook bepaald door het veenpakket en het gebruik als grasland. Eemland is van nature zeer nat en het laagveenpakket is van natuurhistorisch belang en kenmerkend voor laag-Nederland. Wat rest van het oorspronkelijke veenpakket dat enkele meters dikker was, dreigt nog verder te oxideren als gevolg van ontwatering van het veen. De huidige veendikte is ten dele bekend uit metingen van Alterra Wageningen UR. In gebieden waar het veen dunner dan 2,5 meter is, kunnen herhalingsmetingen aanvullende informatie geven. Langs de westrand van het veenweidegebied van dit nationale landschap is het veen al grotendeels verdwenen; wat rest is een strokenverkaveling op een zandbodem.

• Veendikte Arkemheen-Eemland (interactieve kaart)