Overschrijding van kritische depositiewaarde in Natura 2000-gebieden, 2005-2022

Overschrijding van de kritische depositiewaarde

In 2022 was de stikstofdepositie gemiddeld circa 365 mol per hectare per jaar hoger dan de kritische depositiewaarde (KDW). In 2005 was dit nog 800 mol per hectare per jaar. De gemiddelde overschrijding is daarmee sinds 2005 ruim gehalveerd. Deze afname van de overschrijding van de KDW is het gevolg van een afname van de totale stikstofdepositie. In stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden is tussen 2005 en 2013 ongeveer 20% minder stikstof terechtgekomen. Daarna is tot 2021 de depositie ongeveer hetzelfde gebleven. In 2022 is door het relatief droge weer de depositie verder gedaald. CLO indicator 0189 gaat verder in op de ontwikkeling van de stikstofdepositie in Nederland (Stikstofdepositie, 1990-2022).

Oppervlak stikstofgevoelige natuur onder de kritische depositiewaarde

De afname van de stikstofdepositie heeft echter slechts in beperkte mate geleid tot een stikstofdepositie onder de KDW voor veel habitattypen. Daardoor werkt de afname van de overschrijding maar beperkt door in een toename van het oppervlak waar de stikstofdepositie lager is dan de KDW.

In 2005 had ongeveer 20% van de stikstofgevoelige habitattypen in Natura 2000-gebieden een stikstofdepositie lager dan de kritische depositie waarde (KDW). Dit percentage is toegenomen tot 29% in 2022. Deze toename heeft vooral plaatsgevonden tot 2010, daarna is het oppervlak ongeveer gelijk gebleven. In 2022 is het percentage stikstofgevoelige natuur met een depositie onder de KDW weer wat toegenomen ten opzichte van de jaren ervoor. Dit kwam door het relatief droge weer in 2022 waardoor de depositie lager was.

Kritische depositiewaarde

De Nederlandse overheid wil de kwaliteit van de natuur verbeteren door onder andere de depositie van stikstof te verminderen op stikstofgevoelige habitattypen in Natura 2000-gebieden. Voor veel habitattypen geldt dat ze maar een bepaalde hoeveelheid stikstofdepositie aankunnen zonder dat er een risico ontstaat dat de oorspronkelijke vegetatie daardoor aangetast wordt. Deze grens heet de kritische depositiewaarde (KDW). 

Is de stikstofdepositie boven de KDW (overschrijding), dan bestaat het risico dat stikstofdepositie een habitat aantast. Andersom geformuleerd is het de waarde waaronder volgens de huidige wetenschappelijke inzichten geen significant schadelijke effecten optreden op het habitattype door stikstofdepositie (Nilsson et al., 1988; Bobbink & Hettelingh, 2011; Van Dobben et al., 2012). Niet alle habitattypen in Natura 2000-gebieden zijn (evenveel) gevoelig voor stikstofdepositie (zie Wamelink et al., 2023 voor een overzicht). De KDW's zijn per habitattype en leefgebied van soorten vastgesteld op basis van (internationale) metingen, modeluitkomsten, of (waar andere opties niet beschikbaar zijn) een deskundigenoordeel.

In 2023 zijn de KDW's herzien naar aanleiding van internationaal onderzoek. Uit dit onderzoek bleek dat de gevoeligheid van natuur voor overmatige stikstofdepositie groter is dan eerder werd aangenomen (Wamelink et al., 2023). Over het algemeen zijn de herziene KDW's lager (oftewel strenger) dan de vorige KDW's (Van Dobben et al., 2012). Deze herziene KDW's zijn in de cijfers van deze indicator opgenomen. Hierdoor is het percentage oppervlak stikstofgevoelige natuur met een depositie onder de KDW lager dan in de vorige versie van deze indicator.

Ruimtelijke verschillen in de overschrijdingen van de kritische depositiewaarde

Er zijn ruimtelijke verschillen in de overschrijdingen van de KDW. Sommige Natura 2000-gebieden kennen geen overschrijding, terwijl in andere gebieden de KDW tweemaal of meer wordt overschreden. De grootste overschrijdingen vinden plaats in de Natura 2000-gebieden Brabantse Wal, Bargerveen, Dwingelderveld en in de Peel-regio (donkerpaarse gebieden in figuur 3). Dit zijn veelal gebieden met habitattypen met een lage KDW, zoals vennen en heide.

Effect van stikstof op de natuur

Stikstof zit van nature in de lucht. Door de landbouw, het verkeer en de industrie komen de stikstofverbindingen ammoniak en stikstofoxiden in de lucht terecht (Herkomst stikstofdepositie, 2022, die op bodem en planten neerslaan als stikstofdepositie. Te veel stikstofdepositie is schadelijk voor een habitattype omdat het ervoor zorgt dat de bodem rijk wordt aan voedingsstoffen. Zeldzame planten die het juist goed doen op voedselarme grond verdwijnen hierdoor. Zo verdringen grassen bijvoorbeeld heide. Daarmee verdwijnen ook dieren die van deze zeldzame planten leven en neemt de biodiversiteit af.

Wet stikstofreductie en natuurverbetering

De Nederlandse overheid wil de kwaliteit van de natuur verbeteren door onder andere de depositie van stikstof te verlagen. Hiervoor richt zij zich vooral op de Natura 2000-gebieden, waarin kwetsbare habitattypen worden beschermd. In 2021 is de Wet stikstofreductie en natuurverbetering (Wsn) aangenomen. In deze wet is vastgelegd hoe groot het aandeel van stikstofgevoelige habitats in Natura 2000-gebieden moet zijn met een stikstofdepositie lager dan de KDW: in 2025 is het doel 40%, in 2030 50% en in 2035 74%.

Deze indicator laat het beeld zien van de overschrijding van de KDW, specifiek in stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden in Nederland. Dit komt overeen met de formulering van de doelen in de Wet stikstofreductie en natuurverbetering. Voor een kwart van álle Nederlandse landnatuur, dus ook de natuur buiten de Natura 2000-gebieden, is de stikstofdepositie lager dan de KDW (Milieukwaliteit van landnatuur: stikstofdepositie, 1994-2022).