Roet in lucht, jaargemiddelde, 2007-2021

Wat is roet?

Roet is een stofvormig bestandsdeel van luchtverontreiniging. Het heeft een zwarte kleur en bestaat uit koolstof verbonden aan andere stoffen. Vooral bij onvolledige verbranding van fossiele brandstoffen komt roet vrij. De voornaamste bronnen van roet zijn wegverkeer, scheepvaart, industrie en houtkachels (Zwarte rook in lucht, jaargemiddelde, 1964-2015 ).
Roet is geen fysisch gedefinieerde grootheid zoals fijn stof. De meetmethode bepaalt welke eigenschap van roet gemeten wordt. Voorgaande jaren werd roet, of 'zwarte rook' zoals dat werd genoemd, gemeten met de zwarterookmethode. Deze meetmethode is verouderd en is niet meer geschikt om de blootstelling meer te bepalen. Daarom worden metingen nu uitgevoerd met een nieuwe 'black carbon' methode, zie: 'meetmethode voor roet'.

Effecten

Roet kan verschillende nadelige effecten hebben op mens en milieu. Uit onderzoek blijkt dat mensen gemiddeld 3 maanden korter leven wanneer ze langdurig blootgesteld worden aan 0,5 µg/m³ roet. Vooral rondom verkeer wordt roet uitgestoten (Jansen et al (2011), Jansen et al (2012)). Daarnaast kan roet, wanneer het neerdaalt op het aardoppervlak, de witheid en het vermogen om zonlicht te weerkaatsen, ook wel albedo genoemd, verlagen en zo bijdragen aan de opwarming van de aarde.
Momenteel zijn er geen normwaarden voor roet. Roet is onderdeel van de voor fijn stof PM_2,5 (Fijnere fractie van fijn stof (PM2,5) in lucht, 2009-2023) waar wel normen voor bestaan.

Trend

Vanaf 2016 (doorgetrokken lijn in het figuur) zijn meer metingen beschikbaar waardoor een nauwkeuriger inschatting gecreëerd kan worden van de concentratie trend. In de periode 2016-2021 heeft de sterkste daling in roet concentratie plaatsgevonden op verkeersbelaste locaties. Hier was de daling namelijk circa 43%. De regionale achtergrond roet concentratie is sinds 2016 met zo'n 29% afgenomen en de afname op stedelijke achtergrond stations is rond de 33%. De sterke daling in roet concentraties heeft te maken met de ontwikkeling van schonere motoren en meer gebruik van elektrische voertuigen (Zie ook: Hoeveel brandstof verbruikt het Nederlandse wegvervoer? (cbs.nl)).

Concentraties

De hoogste jaargemiddelde concentratie roet in de lucht voor het jaar 2021 is gemeten op verkeersbelaste stations en ligt onder de 1,0 µg/m³ (met een spreiding tussen 0,80 en 1,30 µg/m³ ). De stedelijke achtergrond waarde voor roet ligt lager, namelijk op 0,64 µg/m³ (met een spreiding tussen 0,40 en 0,80 µg/m³ ). De laagste jaargemiddelde roet concentratie in 2021 wordt gemeten in de regionale achtergrond lucht en is 0,52 µg/m³ (met een spreiding tussen 0,43 en 0,63 µg/m³ ). Ook in Vlaanderen wordt roet (wat zwarte koolstof wordt genoemd in Vlaanderen) gemeten. De concentraties en dalende trend die in Nederland gemeten worden, zijn in overeenstemming met de metingen in Vlaanderen (Concentratie zwarte koolstof - Vlaamse Milieumaatschappij (vmm.be)).
Rond het jaar 2010 is een piek in de concentratie roet te zien op verkeersbelaste stations. Tot 2010 was de stippellijn in het figuur gebaseerd op één meetstation, in Rotterdam. In 2010 kwam er een nieuw meetstation bij, wederom in Rotterdam, en wel langs de A13. Op dit verkeersbelaste station worden hogere concentraties roet gemeten waardoor het gemiddelde in dit jaar steeg. Later kwamen er meer meetstations bij die verspreid zijn over het hele land. In 2012 zijn er 6 stations die roet meten en in 2016 (doorgetrokken lijn in het figuur) zelfs 10 waardoor een beter beeld weergegeven wordt van de concentratie roet.

Meetmethode voor roet

Roet wordt via de 'black carbon' (BC) methode gemeten. Deze optische methode meet automatisch de hoeveelheid zwarte koolstof die op een roetfilter achterblijft wanneer lucht door het roetfilter wordt aangezogen. Een lichtbundel schijnt door een steeds zwarter wordend roetfilter. Aan de hand van de hoeveelheid licht die wordt geabsorbeerd door het filter, ofwel de mate van 'lichtverzwakking', wordt de hoeveelheid roet die op het filter zit en daarmee de hoeveelheid roet in de lucht, bepaald (R. Beijk et al. 2014) (Luchtverontreinigende stoffen deeltjes- en gasvormig RIVM) .
Sinds 2007 wordt roet via de BC methode in stedelijke gebieden gemeten en sinds 2008 in verkeersbelaste locaties door GGD Amsterdam en DCMR (deze periode is met een stippellijn weergegeven in het figuur). Sinds 2016 zijn er ook meetstations van het RIVM aangesloten (doorgetrokken lijn in de grafiek). Ook wordt de regionale achtergrond sinds 2016 gemeten.
In het buitenland (onder andere Finland, Frankrijk, Duitsland, België en Zwitserland) wordt roet ook gemeten met de BC methode (R. Beijk et al. 2014). Hiermee sluit Nederland aan bij andere Europese landen.

Verschillen tussen fijnstof, roet, Elementair koolstof en Black Carbon

Alle vaste en vloeibare zwevende deeltjes in de lucht worden 'stof' genoemd. Afhankelijk van de samenstelling en/of grootte van het stofdeeltje, kent het stofdeeltje een specifieke naam.
Fijn stof, PM_2,5 bijvoorbeeld, zijn stofdeeltjes met een diameter kleiner dan 2,5 µm. Roet is het deel van die fijnere fractie van fijnstof, heeft een diameter kleiner dan 0,3 µm en kent geen specifieke samenstelling. Het is een soort 'containerbegrip' voor zwartachtige luchtverontreinigende stofdeeltjes die koolstof bevatten. Roet is een goede maat om lokale maatregelen t.a.v. luchtkwaliteit te monitoren en is daarom nuttig om te meten (R. Beijk et al. 2014).
Concentraties van Elementair koolstof (EC) geven het gehalte pure koolstof, terwijl concentraties van Black Carbon (BC) naast het element koolstof, ook bijdragen bevatten van organische koolstofverbindingen en elementen, zoals waterstof (H) en zuurstof (O). De concentraties van EC kunnen worden afgeleid uit de metingen van BC, vanwege de sterke correlatie tussen beide componenten. Deze relatie tussen BC en EC zijn afgeleid aan de hand van meetcampagnes waarin zowel BC als EC gemeten werden. In tegenstelling tot de metingen van BC, waarin de lichtabsorptie (zwarting) van het luchtmonster wordt gemeten (Salako et al. 2012), wordt bij het meten van de EC concentratie in de lucht het luchtmonster zo zeer verhit, dat andere elementen los komen van de koolstof, waarna het koolstofgehalte gemeten kan worden. Dit wordt een thermische of thermisch optische methode genoemd.
Het RIVM publiceert als onderdeel van de jaarlijkse kaarten van de grootschalige concentraties (GCN) weliswaar geen kaart van roet/BC, maar wel een kaart van EC (RIVM Geodatasite Grootschalige Concentratie- en Depositiekaarten Nederland (GCN en GDN)). Uit deze kaarten blijkt duidelijk de belangrijke bijdrage van het verkeer aan de EC concentraties.
Voorheen werd Zwarte rook in lucht, jaargemiddelde, 1964-2015 gemonitord in Nederland. Zwarte rook lijkt erg op wat nu 'roet' genoemd wordt. Echter is zwarte rook minder koolstof gerelateerd en werd het gemeten met een andere meetmethode, namelijk de zwarterookmethode. (Dossier 'Fijn stof' RIVM).