Verspreiding: bronnen en effecten

• toxische chemische stoffen, waaronder de prioritaire stoffen zoals zware metalen, PAK's, PCB's, dioxinen en vluchtige organische stoffen;
• bestrijdingsmiddelen;
• radioactieve stoffen;
• straling;
• micro-organismen.

Herkomst toxische stoffen

Toxische stoffen worden verspreid naar water, bodem en lucht door gebruik van chemicaliën en producten door onder andere de industrie, landbouw en consumenten. Deze verspreiding vindt plaats via puntbronnen en via diffuse bronnen. Puntbronnen zijn bijvoorbeeld industriële lozingen. Onder diffuse bronnen vallen onder meer het gebruik van bestrijdingsmiddelen of de emissies van chemicaliën bij gebruik van consumentenproducten. Daarnaast is er grensoverschrijdende invoer van stoffen via het slib en water van de grote rivieren en via de lucht.

Effecten van toxische stoffen

Toxische stoffen in water en bodem kunnen ongewenste effecten hebben op het functioneren van ecosystemen en op de gezondheid van mensen. Verminderd functioneren, in de vorm van verminderd broedsucces, verminderde weerstand en dergelijke, uit zich vaak aan de top van voedselketens, als gevolg van het opstapelen van stoffen in de voedselketen. Ongewenste effecten zijn onder andere waargenomen bij visdieven, uilen en muizen en bij micro-organismen op verontreinigde bodemlocaties.

Beleidsdoelen en strategie

De overheid streeft naar een duurzame situatie in 2010, waarin de streefwaarde voor de kwaliteit van bodem, water, lucht en leefomgeving is gerealiseerd en kan blijven gehandhaafd. Als tussendoelstelling gold dat in 2000 het maximaal toelaatbaar risiconiveau (MTR) moest zijn bereikt. Om de streefwaarde voor de kwaliteit van het milieu binnen bereik te brengen, voert de overheid het verspreidingsbeleid langs twee lijnen: brongericht en effectgericht.

• Brongericht beleid
  Het brongerichte beleid richt zich op het vermijden van de verspreiding van toxische stoffen. Strategieën zijn de reductie van de emissies van deze stoffen of de zuivering van afvalwater, voordat het afvalwater in het oppervlaktewater wordt geloosd.
• Effectgericht beleid
  Als er al sprake is van verontreiniging, dan kan met effectgerichte maatregelen de risico's voor mens en natuur worden verminderd. Voorbeelden van effectgerichte maatregelen zijn het schoonmaken van verontreinigde bodems en baggerspecie. Deze maatregelen grijpen direct aan op

Het nieuwe stoffenbeleid

Als aanvulling op de twee strategielijnen heeft VROM het nieuw stoffenbeleid geformuleerd in de beleidsnotitie Strategie omgaan met stoffen (VROM, 2001). Hiermee wil de overheid het volgende bereiken:

• implementatie van het voorzorgprincipe;
• openbaar maken van informatie;
• op zeer korte termijn verzamelen van gegevens over gevaarlijke eigenschappen van stoffen en producten;
• kwaliteitsverbetering van stoffenbeleid op ondernemingsniveau;
• invulling van ketenverantwoordelijkheid (communicatie over gevaren, risico's en beheersmaatregelen);
• het niet meer gebruiken van stoffen of producten, die een onaanvaardbaar gevaar of risico met zich meedragen;
• geen carcinogenen, mutagene, reprotoxische (CMR-) stoffen of zeer persistente, bioaccumulerende, toxische (PBT-) stoffen in consumentenproducten en open toepassingen en zoveel mogelijk vermijden van dergelijke stoffen in industriële toepassingen;
• streven naar beëindiging van emissies van PBT-stoffen binnen één generatie, uiterlijk 2020.