Eikenprocessierups en klimaatverandering, 1991-2011

Gezondheidsprobleem door eikenprocessierups

Bomen die zijn aangetast door de eikenprocessierups kunnen soms helemaal worden kaalgevreten, wat voor de bomen op zich geen probleem is. Het probleem wordt veroorzaakt door de brandharen van de rupsen. De rupsen maken nesten waar ze vervellen en lege rupsenhuidjes met circa 1.8 miljoen brandharen per rups achterlaten. Tijdens een plaag zweven de haren door de lucht en veroorzaken huidirritaties bij mens en dier. De haren behouden zes jaar lang hun irriterende werking. Dat betekent dat oude nesten, die in de loop van de tijd uiteenvallen, lange tijd een verspreidingsbron zijn van de brandharen.

Piekjaren

Na de eerste vondst in Nederland in 1991 is de eikenprocessierups in aantal exponentieel toegenomen. Het aantal meldingen verschilt sterk van jaar tot jaar. In de jaren 1996, 2004 en vanaf 2007 bereikte de plaagsoort hoogtepunten. 2004 is tot nu toe het jaar met de meeste meldingen. Vanaf 2007 is het aantal vondsten stabiel hoog en is bovendien de mate van aantasting ernstiger geworden. In 2007 was zo'n 90% licht aangetast. In 2010 en 2011 was zo'n 90% matig aangetast.

Uitbreiding naar noordoosten

Uit een recente studie van historische verspreidingsgegevens van de Eikenprocessierups in Europa blijkt dat vanaf de 18^e eeuw enkele waarnemingen van de soort in Nederland zijn gerapporteerd. In de eerste helft van de 20^e eeuw was de soort vrijwel afwezig. Daarna trad een snelle toename op. De eerste waarnemingen van de tweede helft van de 20^e eeuw kwamen uit Noord-Brabant. Vanaf 2002 manifesteert de eikenprocessierups zich ook boven de grote rivieren en treedt er een langzame verschuiving op, vooral in noordoostelijke richting. In 2011 is de meest noordelijke vindplaats het grensgebied van Drenthe en Groningen. Ook in het westen van het land wordt de eikenprocessierups steeds noordelijker aangetroffen. In 2011 is de rups gevonden in de zuidelijke helft van Noord-Holland. De waarnemingen op de Natuurkalender laten in 2012 een verspreiding over heel Nederland zien, uitgezonderd de provincie Friesland.
De eikenprocessierups is een warmteminnende soort en de geografische uitbreiding ervan wordt toegeschreven aan de effecten van klimaatverandering.

Eikenlanen

De eikenprocessierups houdt van warmte en komt oorspronkelijk uit Zuid- en Centraal-Europa. De rupsen geven de voorkeur aan eiken in warme eikenlanen boven de eiken in het koelere bos. Intussen is deze soort alweer meer dan twintig jaar aanwezig in Nederland en lijkt hier dus volledig ingeburgerd te zijn.