Stroomschema voor stikstof en fosfor in de landbouw, 2022
Vooral via krachtvoer en kunstmest komen jaarlijks grote hoeveelheden stikstof en fosfor de landbouw binnen. De afvoer geschiedt via dierlijke en plantaardige producten. Jaarlijks is er een overschot dat de bodem en lucht belast. In 2022 bedroegen de overschotten in de landbouw 312 miljoen kg stikstof en 13 miljoen kg fosfor.
Toelichting bij de stroomschema's
De stroomschema’s tonen een vereenvoudigde weergave van de stikstof- en fosforstromen in de landbouw. Ze beschrijven de aanvoerposten, afvoerposten en retourstromen binnen de landbouw.
Op basis van de stroomschema’s kan de hoeveelheid stikstof, respectievelijk fosfor worden berekend die via de landbouw in het milieu terecht komt (overschot).
Door op “Download data” te klikken zijn de cijfers te downloaden voor de jaren 2021 en 2022. Een compleet overzicht van alle cijfers vanaf 1990 geeft de StatLine-tabel Mineralenbalans landbouw (CBS, 2023b).
Aanvoerposten
De aanvoerposten staan bovenin de stroomschema’s. De belangrijkste posten zijn krachtvoer voor vee en kunstmest. Daarnaast komt stikstof de landbouw binnen via luchtdeposities en “overige aanvoer” (compost, zaai- en pootgoed, zuiveringsslib en via biologische stikstofbinding). Voor fosfor gaat het alleen om “overige aanvoer” (compost, zaai- en pootgoed, zuiveringsslib).
In 2022 is via alle aanvoerposten tezamen 638 miljoen kg stikstof en 78 miljoen kg fosfor in de landbouw terecht gekomen.
Afvoerposten
Onderin de stroomschema’s staan de drie belangrijkste afvoerposten. Beide mineralen verlaten de landbouw via de vastlegging in dierlijke producten (vlees, melk en eieren), mestafzet buiten de landbouw, en de afzet van plantaardige producten (gewassen, groente, fruit en sierteelt). In 2022 is via deze posten 354 miljoen kg stikstof en 73 miljoen kg fosfor uit de landbouw verdwenen.
Retourstromen binnen de Nederlandse landbouw
Binnen de landbouw worden voor stikstof twee retourstromen onderscheiden. Via ruwvoer (kuilgras, weidegras, hooi en snijmaïs) wordt aan landbouwgrond onttrokken stikstof rechtstreeks teruggeleverd aan de veehouderij. In 2022 gaat het om 229 miljoen kg stikstof in geoogste ruwvoer producten. Daarnaast werd nog 27 miljoen kg stikstof gehaald uit voorraden zoals balen en kuilen, zodat 257 miljoen kg stikstof als ruwvoer werd terug geleverd aan de landbouw. Daarnaast is er een retourstroom via de depositie van vervluchtigde stikstof (vooral ammoniak) naar de landbouwgrond (in 2022: 16 miljoen kg stikstof).
Voor fosfor kan binnen de landbouw maar één retourstroom worden onderscheiden. Via ruwvoer (kuilgras, weidegras, hooi en snijmaïs) wordt aan de landbouwgrond onttrokken fosfor rechtstreeks terug geleverd aan de veehouderij. In 2022 is dit 37 miljoen kg fosfor, waarvan 29 miljoen kg uit geoogste producten en 8 miljoen uit voorraden.
Overschotten
De stikstof- en fosforoverschotten kunnen worden berekend met de formule: aanvoer minus afvoer plus voorraadmutatie ruwvoer.
Het stikstofoverschot in 2022 bedraagt 312 miljoen kg. Het belangrijkste deel hiervan belandt in de bodem (228 miljoen kg stikstof). De rest vervluchtigt naar de lucht (84 miljoen kg stikstof), voornamelijk als ammoniak. Het fosforoverschot in 2022 bedraagt 13 miljoen kg.
Bronnen
- Bruggen, C. van, M.J.C. de Bode, A.G. Evers, K.W. van der Hoek, H.H. Luesink & M.W. van Schijndel (2010). Gestandaardiseerde berekeningsmethode voor dierlijke mest en mineralen. Standaardcijfers 1990-2008. Werkgroep Uniformering berekening Mest- en mineralencijfers. CBS, Den Haag.
- Bruggen, C. van, A. Bannink, C.M. Groenestein, J.F.M. Huismans, H.H. Luesink, S.M. van der Sluis, G.L. Velthof en J. Vonk (2015). Emissies naar lucht uit de landbouw 1990-2013. Wettelijke Onderzoekstaken Natuur & Milieu Wageningen, WOt-technical report 46.
- Bruggen, C. van, A. Bannink, C.M. Groenestein, J.F.M. Huijsmans, H.H. Luesink, S.V. Oude Voshaar, S.M. van der Sluis, G.L. Velthof & J. Vonk (2017). Emissies naar lucht uit de landbouw in 2015. Berekeningen met het Nationaal Emissiemodel voor Ammoniak (NEMA). WOt-technical report 98. WOT Natuur & Milieu, Wageningen UR, Wageningen.
- CBS (1992). Mineralen in de landbouw, 1970-1990. Centraal Bureau voor de Statistiek, Voorburg / Heerlen.
- CBS. Mineralenbalans landbouw. Korte onderzoeksbeschrijving. Centraal Bureau voor Statistiek, Den Haag / Heerlen.
- Velthof, G.L. et al. (2009). Methodiek voor berekening van ammoniakemissie uit de landbouw in Nederland. Wettelijke Onderzoekstaken Natuur & Milieu, Wageningen. WOt-rapport 70.
- CBS (2023a). Dierlijke mest en mineralen 2022. CBS, Den Haag/Heerlen.
- CBS (2023b). StatLine: Mineralenbalans landbouw. Centraal Bureau voor Statistiek, Den Haag / Heerlen.
- CBS (2024). Toename stikstofoverschot in landbouw door droge zomer 2022. Centraal Bureau voor Statistiek, Den Haag / Heerlen.
Relevante informatie
- Meer informatie over de balansen van stikstof en fosfor in de landbouw is te vinden in de databank StatLine van het CBS.
Technische toelichting
- Naam van het gegeven
Stroomschema's voor de stikstof- en fosforbalans in de landbouw
- Omschrijving
Grafische weergave van de balansen voor stikstof en fosfor in de landbouw voor 2022 door middel van vereenvoudigde stroomschema’s. In de stroomschema’s zijn de diverse aanvoerstromen, afvoerstromen, retourstromen binnen de landbouw, en overschotten getekend. Voor elke stroom is de hoeveelheid stikstof, respectievelijk fosfor aangegeven.
- Verantwoordelijk instituut
Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS)
- Berekeningswijze
Bij het opstellen en analyseren van de stikstof- en fosforbalans is gewerkt op basis van de volgende uitgangspunten:
1. de aanvoerstromen in de balans moeten overeenkomen met de afvoerstromen, inclusief de verliesstromen;
2. in zowel de stikstof- als de fosforbalans moet dit gelden op zowel het niveau van de cultuurgrond (cultuurgrondbalans) als de veehouderijen (veehouderijbalans);
3. bij de veehouderijbalans is het gebruik van ruwvoer en krachtvoer in balans met de mineraaluitscheiding van het vee en de vastlegging in dierlijke productie. De cijfers van de balansposten zijn afgeleid conform de methodiek van de Werkgroep Uniformering Mest- en mineralencijfers;
4. bij de cultuurgrondbalans is de afvoerstroom ‘verlies naar de bodem’ gelijkgesteld aan het verschil tussen de aanvoerstromen en de andere afvoerstromen. De cijfers hiervan komen overeen met de bodembalanscijfers op StatLine (CBS, 2020).
De oorspronkelijke methode voor het samenstellen van de balansen wordt beschreven in het rapport Mineralen in de landbouw, 1970-1990 (CBS, 1992). Dit rapport vormt nog steeds de basis voor de huidige stikstof- en fosforbalansen. Door voortschrijdend inzicht worden zo nu en dan aanpassingen in de methode doorgevoerd. Zo omvat de aanvoer van kunstmest in 2014 alleen het deel dat door de landbouwsector gebruikt wordt, waardoor het gebruik van kunstmest zo’n 4 à 8 procent lager uitkomt.
Een qua grootte vergelijkbare aanpassing in de berekening van de stikstofbalans betreft de omschakeling naar een ander ramingsmethodiek voor de bepaling van de ‘mestafzet naar bestemmingen buiten de Nederlandse landbouw’. Deze is nu consistent met de benadering die binnen NEMA (National Emission Model Agriculture) gebruikelijk is. NEMA is het model dat wordt gebruikt voor berekening van emissies van ammoniak, broeikasgassen en fijn stof uit de Nederlandse landbouw (Bruggen, C. van, et al. 2015, 2017).
Naast aanpassingen van de methode zijn er regelmatig aanpassingen in de bronstatistieken; bijvoorbeeld wanneer via de Emissieregistratie een nieuwe tijdreeks, vanaf verslagjaar 1990, is samengesteld inzake de stikstofemissies naar lucht. Ook de depositiecijfers zijn vanaf 1990 herzien. De overige aanvoer omvat niet meer de stikstofbinding door vrij levende bacteriën in de bodem, terwijl de stikstofbinding door klaver/grasland, luzerne en peulvruchten wel meegenomen wordt.- Basistabel
Statline: Mineralenbalans landbouw (CBS, 2023b)
- Geografische verdeling
Nederland
- Verschijningsfrequentie
Jaarlijks
- Achtergrondliteratuur
Mineralen in de landbouw, 1970-1990 (CBS, 1992)
Mineralenbalans landbouw (CBS)
Dierlijke mest en mineralen 2022 (CBS, 2023a)StatLine: Mineralenbalans landbouw (CBS, 2023b)
Toename stikstofoverschot in landbouw door droge zomer 2022 (CBS, 2024)
- Betrouwbaarheidscodering
- Schatting, gebaseerd op een groot aantal (accurate) metingen; de representativiteit is grotendeels gewaarborgd.
Archief van deze indicator
Bekijk meer Bekijk minder
Referentie van deze webpagina
CLO (2024). Stroomschema voor stikstof en fosfor in de landbouw, 2022 (indicator 0094, versie 23, ), www.clo.nl. Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), Den Haag; PBL Planbureau voor de Leefomgeving, Den Haag; RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Bilthoven; en Wageningen University and Research, Wageningen.
