Beschrijving duinen

Kenmerken duinen

De kustduinen kenmerken zich door de aanwezigheid van veel reliëf, een zandige bodem en een sterk door de zee beïnvloed klimaat. Van de kust naar het binnenland is er een gradiënt in zout, kalkgehalte en ouderdom van de bodem. Die gradiënt uit zich in een karakteristieke opeenvolging van biotopen: strand, zeereep, open-duinvalleien, struweelduinen en binnenduinrandbossen. Hoe meer landinwaarts, hoe meer de duinen als gevolg van natuurlijke successie zijn begroeid met struiken, zoals duindoorn en meidoorn. Verder bevatten de duinen meren en plassen, moerassen, droge en natte duingraslanden en heiden.

Soortenrijkdom

Als gevolg van de grote variatie in bodem en biotopen hebben de duinen een grote soortenrijkdom aan planten en dieren. Van de Nederlandse flora komt circa 65% van de soorten in de duinen voor en is circa 10% vrijwel uitsluitend of geheel aan de duinen gebonden.

Gebruik van duinen vroeger en nu

De duinen behoren tot de meest natuurlijke (oorspronkelijke) delen van Nederland. Toch is ook hier de invloed van de mens in verleden en heden groot. In het verleden ging het om de konijnenjacht, de beweiding met schapen, geiten en koeien, de teelt van aardappels en rogge en de aanplant van naaldbossen. Tegenwoordig is vooral de waterwinning en de recreatie belangrijk.

Oppervlakte duinen

Een deel van het duinareaal is in de loop der tijd verdwenen door zandwinning, aanleg van bollenvelden, woning- en wegenbouw en industrievestiging. De biotoopsamenstelling van de duinen is sterk door menselijk gebruik beïnvloed.

Dynamiek van kust en duinen

Het kustgebied heeft van nature veel dynamiek, zoals stuivende duinen en af en toe doorbraken van de zee. De mens heeft in het verleden deze dynamiek aan banden gelegd, door het aanleggen van zeedijken en door helmaanplant om de zeewering in stand te houden en de overstuiving van het achterland tegen te gaan. Tegenwoordig probeert men de dynamiek weer te bevorderen door de verstuiving toe te laten, of zelfs het binnendringen van zeewater in de duinen weer mogelijk te maken.

Verdroging en vernatting

Tot rond 1900 waren er grote vochtige gebieden in de duinen aanwezig. Op veel plaatsen zijn deze natte duinvalleien in de eerste helft van de twintigste eeuw verdwenen, vooral als gevolg van de grondwaterwinning voor drinkwater. Deze verdroging zorgde voor de achteruitgang van vochtige vegetaties en bijbehorende dagvlinders.
De duinwaterwinning stapte later over op de infiltratie met rivierwater. Dat heeft geleid tot meer open water in de duinen en de opkomst van rietvegetaties en rietvogels. Maar het voedselrijke rivierwater leidde ook tot verruiging van de nattere delen van de duinen, waardoor soorten als harig wilgenroosje en brandnetel opkwamen en bijzondere plantensoorten als parnassia weinig kans hadden. Deze toevoer van voedingsstoffen is vanaf de jaren tachtig aangepakt door het rivierwater te zuiveren, voordat het in de duinen wordt gepompt.

Verstruiking en vergrassing

Verzamelen van hout en extensieve begrazing maakten van de duinen een vrijwel kaal landschap. Door beëindiging van deze gebruiken in het begin van de vorige eeuw, door helmaanplant en door toename van de stikstofdepositie vanuit de lucht raakten de duinen steeds verder begroeid met struiken. De afname van het aantal konijnen door ziekten versterkte deze verstruiking en vergrassing van de duinen. De natuurlijke successie is door deze factoren sterk versneld, vooral in kalkrijke duinen. Deze veranderingen in de begroeiing van de duinen hebben grote gevolgen voor een aantal diersoorten.