Exoten in zoetwater: vissen

Forse toename nieuwe soorten

Het aantal soorten vissen dat zich in Nederland vestigt neemt sterk toe. Met name de laatste decennia is dit opvallend. De belangrijkste oorzaken van vestiging van nieuwe soorten zijn het bewust uitzetten van vissen voor de sportvisserij en het onbewust uitzetten van vissen die gekocht zijn voor tuinvijvers. Met de aanleg van kanalen zijn de stroomgebieden van Europa met elkaar in verbinding gebracht, zodat soorten geografisch kunnen uitbreiden. Enkele soorten, zoals de snoekbaars en de karper, zijn hier al vele jaren en behoren ondertussen tot de ingeburgerde soorten. Deze hebben een vaste plek in het ecosysteem en zijn al voor 1900 uitgezet.

Uitzetten belangrijke oorzaak

De belangrijkste oorzaak van vestiging van nieuwe soorten is het (per ongeluk) uitzetten van vijvervissen en het bewust uitzetten voor de sport- of beroepsvisserij. Het bewust uitzetten van vissen voor de sportvisserij gebeurde vroeger op grote schaal, maar de laatste jaren is dat minder en vooral beperkt tot afgesloten visvijvers. Het Main-Donau kanaal is in 1992 gereed gekomen en vormt een verbinding tussen het stroomgebied van de Rijn en de Donau. Met dit kanaal kunnen vissen migreren tussen beide stroomgebieden of kunnen meegevoerd worden met ballastwater van boten. Door dit kanaal zijn onder andere de Donaubrasem, blauwband en roofblei in Nederland gekomen. Er zijn geen vissen bekend die vanuit het Rijnstroomgebied het Donaustroomgebied koloniseren. De verwachting is dat verschillende soorten Nederland nog zullen bereiken en dat het aantal nieuwe soorten zal toenemen.

Beleidsdoelen

Het ministerie van LNV heeft het Coördinerend Orgaan Invasieve Exoten ingesteld wat adviezen moet geven over preventie, bestrijding en beheersing van (schadelijke) exoten. Het uitzetten van vis voor sportvissers is aanzienlijk beperkt, maar vindt nog steeds plaats. De verkoop van vis in de vijverhandel ondervindt geen beperkingen. Hierdoor komen verschillende soorten steur voor, maar de oorspronkelijke steur Acipenser sturio is uitgestorven. Het beleid voor het uitzetten van vis voor de sportvisserij is gericht op beperking tot alleen in afgesloten visvijvers.

Ecologie

De meeste nieuwe soorten vormen geen bedreiging voor de bestaande ecosystemen. Veel soorten komen alleen in lage aantallen of lokaal voor. De zonnebaars (Lepomis gibbosus) heeft negatieve effecten in vennen doordat deze soort amfibieën en libellenlarven eet. In de vennen waar de zonnebaars in grote aantallen aanwezig is, zijn aantoonbaar minder libellenlarven en amfibieën en gaat de biodiversiteit achteruit. De aanwezigheid van zonnebaars in vennen wordt daarom als negatief beoordeeld.
Sommige exoten komen hier al lang voor zoals de Amerikaanse hondsvis (Umbra pygmaea), de karper (Cyprinus carpio) en de snoekbaars (Sander lucioperca). De karper wordt regelmatig uitgezet om de populatie op peil te houden.
Oorspronkelijk kwamen in Nederland 45 soorten voor, waarvan er 3 zijn uitgestorven. Met de vestiging van 23 nieuwe soorten is het aandeel exoot bijna 40%. Dit is een voorbeeld van homogenization: het aantal soorten neemt lokaal toe door vestiging van nieuwe soorten.